Nazwy geograficzne

Poprawna forma celownika nazwy tego miasta brzmi: Mińskowi Mazowieckiemu.

Pierwsza część nazwy odmienia się według paradygmatu rzeczownikowego męskiego, a druga – według paradygmatu przymiotnikowego. W celowniku liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju męskiego dominuje końcówka ‑owi, a końcówkę ‑u przybiera tylko kilkanaście rzeczowników, m.in. Bogu, bratu, chłopcu, chłopu, człeku, diabłu, katu, kotu, księciu, księdzu, lwu, ojcu, popu, psu, światu. Spośród nazw miejscowości końcówkę tę przyjmują – wariantywnie – niektóre nazwy miast zakończone na ‑ów lub ‑ew, ale tylko po przyimku ku, np. ku Krakowu (częściej: ku Krakowowi), ku Tarnowu (częściej: ku Tarnowowi), ku Ostrowu (częściej: ku Ostrowowi), ku Tczewu (częściej: ku Tczewowi), ku Sochaczewu (częściej: ku Sochaczewowi). Nazwa Mińsk Mazowiecki nie należy do tej grupy.

Jeśli leksem zatoka używany jest jako termin geograficzny, należy zapisać go małą literą (zasada [127] Słownika ortograficznego PWN), jeśli zaś jest częścią dwuczłonowej nazwy geograficznej, w której drugi człon jest rzeczownikiem w dopełniaczu lub przymiotnikiem w mianowniku, to należy zapisać go wielką literą (zasada [81]). W wypadku wyliczenia nazw geograficznych zawierających ten sam człon początkowy należy ten człon powtórzyć: Zatoka Tallińska i Zatoka Fińska.

Słownik ortograficzny PWN rejestruje przymiotnik tumski (od: tum ‘średniowieczny kościół katedralny lub kolegiata’) i przytacza następujące przykłady: zabytki tumskie oraz Ostrów Tumski (we Wrocławiu i Poznaniu). Można więc wysnuć wniosek, że jeśli mówimy o wzgórzu, na którym znajduje się średniowieczna kolegiata, należy zapisać je wzgórze tumskie. Wyjątkiem jednak będzie tu nazwa własna wzniesienia znajdującego się na terenie miasta Płocka, która brzmi właśnie Wzgórze Tumskie. W tym wypadku obowiązuje zapis wielkimi literami i taka też forma jest powszechnie stosowana (por. serwis internetowy miasta Płocka).

Magdalena Buchowska

Poprawna forma zapisu to Puszcza Zielona. Reguła zawarta w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. prof. E. Polańskiego mówi, że jeśli nazwa geograficzna lub miejscowa składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w dopełniaczu albo przymiotnikiem w mianowniku, oba człony pisze się wielką literą. W przytoczonej nazwie drugi człon – Zielona – jest przymiotnikiem w mianowniku, dlatego całość należy zapisać wielkimi literami.

Anna Nadrowska

Zgodnie z zasadami pisowni dwuczłonowych nazw geograficznych, jeśli drugi człon takiej nazwy jest przymiotnikiem w mianowniku bądź rzeczownikiem w dopełniaczu, to oba człony należy zapisać wielką literą. Ponieważ drugi człon nazwy omawianej nazwy własnej stanowi przymiotnik w mianowniku, poprawny jest zapis Puszcza Darżlubska. Wyraz puszcza zapisalibyśmy małą literą, gdyby drugi człon był rzeczownikiem w mianowniku, jak to ma miejsce w wypadku takich nazw geograficznych jak m.in. półwysep Hel bądź wyspa Uznam.

Malwina Talaśka

Zasady pisowni polskiej mówią, że w dwuczłonowych nazwach geograficznych, gdy drugi człon jest rzeczownikiem w mianowniku, piszemy go wielką literą, natomiast człon pierwszy – małą. Poprawna jest zatem pisownia: jezioro Mausz.

Magda Nasiłowska

Jak podaje Wielki słownik ortograficzny PWN z 2016 roku, łącznik stosujemy, gdy „nazwa miejscowa składa się z dwu lub więcej członów rzeczownikowych, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub/i geograficzną, a więc miejscowość lub jej część”. W przypadku nazwy Bielsko-Biała należy zastosować łącznik, ponieważ mamy tu do czynienia z dwoma członami rzeczownikowymi. Z kolei nazwa Biała Podlaska składa się z dwóch członów przymiotnikowych, z których pierwszy jest nadrzędny wobec drugiego i pełni funkcję rzeczownika. Dwuczłonowe nazwy miejscowe z członem podrzędnym przymiotnikowym piszemy bez łącznika, np. Gorzów Wielkopolski, Ostrów Mazowiecka, Dąbrowska Górnicza, Biała Piska. Tak też – bez łącznika – piszemy Biała Podlaska.

Dorota Raczkiewicz

Forma w Prusiech była używana w staropolszczyźnie, a we współczesnej polszczyźnie należy ją uznać za archaizm fleksyjny. Neutralną formą miejscownika rzeczownika Prusy jest (w) Prusach, a formy (w) Prusiech możemy użyć tylko w celach stylizacyjnych. Końcówka miejscownika liczby mnogiej ‑ech ma neutralny charakter we współczesnej polszczyźnie tylko w wyrażeniach w Węgrzech, we Włoszech i w Niemczech, w tekstach modlitewnych używana jest też forma w niebiesiech, pozostałe rzeczowniki pospolite i nazwy własne przyjmują w mianowniku końcówkę ‑ach.

Zgodnie z zasadami pisowni w dwuczłonowych nazwach geograficznych, gdy drugi człon jest rzeczownikiem w dopełniaczu (np. Góra Kościuszki, Morze Barentsa, Półwysep Melville’a) lub przymiotnikiem w mianowniku (np. Góry Stołowe, Morze Japońskie, Półwysep Bałkański), oba człony piszemy wielką literą. W wypadku Półwyspu Krymskiego drugi człon nazwy jest przymiotnikiem w mianowniku, zatem oba człony należy zapisywać wielką literą.

Dorota Raczkiewicz

Jak podają Zasady pisowni i interpunkcji, w dwuczłonowych nazwach geograficznych, w których człon drugi jest – jak w tym wypadku – przymiotnikiem w mianowniku, oba człony pisze się wielką literą (Wielki słownik ortograficzny, red. E. Polański, PWN, Warszawa 2006, s. 48). Poprawny jest więc zapis: Jezioro Białe.

Katarzyna Bliźniewska

Oba człony tej nazwy piszemy dużymi literami: Jezioro Długie. W dwuczłonowych geograficznych nazwach własnych człony typu jezioro, morze, rzeka itp. piszemy małymi literami tylko wówczas, gdy drugi człon jest rzeczownikiem w mianowniku, np. jezioro Śniardwy, natomiast gdy jest on rzeczownikiem w dopełniaczu, np. Jezioro Wiktorii, lub – jak w tym wypadku – przymiotnikiem, człon pierwszy piszemy dużymi literami.

Wprawdzie nigdzie nie znalazłam informacji o istnieniu takiej góry, ale pisownia tego wyrażenia nie jest skomplikowana. Według zasad ortograficznych wyrazy takie jak morze, półwysep, góra, jezioro, przełęcz itp., które rozpoczynają wielowyrazowe nazwy geograficzne, piszemy wielką literą, jeśli wchodzą one ściśle w skład takiej nazwy własnej, tj. jeśli jej drugi człon  jest rzeczownikiem w dopełniaczu (np. Góra Kościuszki) lub przymiotnikiem (np. Góry Świętokrzyskie), natomiast małą literą, jeśli są to określenia gatunkowe, tj. jeśli drugi człon jest rzeczownikiem w mianowniku (np. góra Śnieżka). W wypadku wyrażenia góra Bajon zachodzi ta druga sytuacja, toteż człon góra piszemy w nim małą literą.

Martyna Małkowska

Poprawny jest zapis Polonii, ponieważ jest to forma zlatynizowana i traktujemy ją jak wyrazy obcego pochodzenia, por. też Cracovia – Cracovii, Varsovia – Varsovii.

Aleksandra Muszarska

Ewa Rogowska-Cybulska

Poprawną formą jest w Gdańsku-Oruni – ze względu na rodzimość nazwy własnej Orunia oraz wymowę zakończenia formy mianownika [ńa], nie [ńja]. Podobnie zapisujemy dopełniacz wyrazów jaskinia, Gdynia czy uczelnia: jaskini, Gdyni, uczelni.

Marta Czerlińska

Poprawnie odmieniony dopełniacz brzmi Szwajcarii Kaszubskiej, gdyż w przypadkach zależnych obcych rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych w mianowniku na ‑ia w dopełniaczu piszemy ‑ii. Nie ma wątpliwości, iż kłopotliwy w odmianie wyraz (nie całe zestawienie) jest pochodzenia obcego, dlatego przy jego zapisywaniu ma zastosowanie reguła dotycząca wyrazów zapożyczonych.

Weronika Formela

Jak podaje Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części (http://ksng.gugik.gov.pl/urzedowe_nazwy_miejscowosci.php), forma dopełniacza nazwy miejscowej Nowa Cerkiew to Nowej Cerkwi. W dopełniaczu członu rzeczownikowego zapisujemy jedno i, ponieważ jest to wyraz rodzimy.

Aleksandra Muszarska

Normą w języku polskim jest odmienianie obu składników nazw dwuczłonowych. Każdy element zestawienia podlega odrębnej odmianie, według przysługującego mu wzorca. Dlatego niezależnej odmianie poddajemy zarówno człon Horyniec, jak i jego określnik Zdrój. Oczywiście, nazwa ta we wszystkich przypadkach gramatycznych zachowa łącznik, który jest wymagany, gdy nazwa miejscowa składa się z więcej niż dwóch członów rzeczownikowych określających wspólnie jedną jednostkę administracyjną. Nazwę Horyniec-Zdrój odmieniamy zatem następująco: M. Horyniec-Zdrój, D. Horyńca-Zdroju, C. Horyńcowi-Zdrojowi, B. Horyniec-Zdrój, N. Horyńcem-Zdrojem, Msc. Horyńcu-Zdroju, W. Horyńcu-Zdroju.

Daniel Szulc

W zestawieniach rzeczownikowych składających się z dwu członów (np. śnieżyczka przebiśnieg, fryzjerka-kosmetyczka, Bielsko-Biała, Warszawa-Okęcie) odmieniamy każdy z nich według wzorca dla niego właściwego. Nazwę Gdańsk-Przymorze odmieniamy zatem następująco: M. Gdańsk-Przymorze, D. Gdańska-Przymorza, C. Gdańskowi-Przymorzu, B. Gdańsk-Przymorze, N. Gdańskiem-Przymorzem, Msc. Gdańsku-Przymorzu.

Aleksandra Muszarska

Ewa Rogowska-Cybulska

Prawidłowy zapis to stan Arizona. Pierwszy człon piszemy małą literą, ponieważ nazwy gatunkowe, takie jak np. nazwa typu okręgu administracyjnego, zapisujemy małą literą. Drugi człon piszemy wielką literą, gdyż nazwy własne państw, regionów, prowincji, stanów, miast, osiedli, wsi itd. zapisujemy wielką literą.

Mateusz Czujko

W tej nazwie oba składniki zapisujemy wielką literą: Jezioro Wiktorii, ponieważ słowo Wiktorii jest rzeczownikiem w dopełniaczu, a według zasad pisowni polskiej w nazwach geograficznych składających się z rzeczownika typu góra, jezioro, morze itp. oraz rzeczownika w dopełniaczu oba człony piszemy dużymi literami. Gdyby drugi składnik tej nazwy występował w mianowniku, zapisalibyśmy tę nazwę następująco: jezioro Wiktoria.

Anna Mościńska

W przypadku wielowyrazowych nazw geograficznych, które zaczynają się od słów morze, jezioro, cieśnina, wyżyna czy właśnie góra, pisownia tych słów zależy od drugiego wyrazu. Jeśli jest on rzeczownikiem w mianowniku, wówczas pierwszy człon zapisujemy małą literą (góra Horeb, góra Syjon, góra Synaj). W innych przypadkach – gdy człon drugi jest przymiotnikiem lub rzeczownikiem w dopełniaczu – oba człony zapisujemy wielkimi literami, a więc poprawny jest zapis Góra Oliwna.

Aleksandra Mieczkowska

Tak, zapis  góra Jawor jest poprawny, ponieważ w nazwach geograficznych, jeśli taka nazwa składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w mianowniku nieodmieniającym się, człon pierwszy typu góra, nizina, półwysep, cieśnina itp. zapisujemy małą literą, natomiast człon drugi — wielką, np. wyspa Uznam, pustynia Gobi – i właśnie góra Jawor.

Poszukuję poprawnej odmiany nazwy miejscowości „Zawory” (w powiecie kartuskim, w gminie Chmielno). Chodzi mi głównie o dopełniacz, gdyż napotykam się na odmianę „Zawor” (np. „jadę do Zawor”), a mnie osobiście wydaje się, iż powinno być „Zawór” (np. „jadę do Zawór”). Lecz zdaję sobie sprawę, że jest to nazwa własna, stąd też moje pytanie.

Rzeczywiście, o odmianie nazw miejscowych decyduje przede wszystkim zwyczaj lokalny, toteż takie same nazwy różnych miejscowości  mogą się odmieniać inaczej. W wypadku nazwy Zawory, mimo że bardziej regularna jest postać do Zawór, nie można wykluczyć występowania formy do Zawor. Lokalny zwyczaj najlepiej znają jednak mieszkańcy danej miejscowości i jej okolic. Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części
(ksng.gugik.gov.pl/pliki/urzedowy_wykaz_nazw_miejscowosci_2013.pdf) podaje natomiast, że formą dopełniacza tej nazwy jest… Zaworów.

                                                                                                                                                                                                                                                                                     Ewa Rogowska-Cybulska

Zapis powinien być następujący: wyspa Ołowianka. Wynika on z reguły, która mówi, że jeśli geograficzna nazwa własna składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w mianowniku nieodmieniającym się, wtedy człon pierwszy (wyraz pospolity): góra, nizina, półwysep, cieśnina, tama, kanał, morze, jezioro, wyspa, pustynia, wyżyna itp. piszemy małą literą, natomiast człon drugi – wielką, np. morze Marmara, półwysep Hel, pustynia Gobi, wyspa Uznam.

Piotr Bednarczyk

Milena Starczewska

Jeśli nazwa własna geograficzna składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w mianowniku nieodmieniającym się, wtedy człon pierwszy (wyraz pospolity): góra, nizina, jezioro, półwysep itp. piszemy małą literą, natomiast człon drugi wielką, np. morze Marmara, pustynia Gobi, półwysep Hel. Zgodnie z powyższą zasadą poprawnym zapisem wyrażenia, którego dotyczy pytanie, jest jezioro Genezaret.

Magda Paśko

Zasady pisowni mówią, że wielowyrazowe nazwy geograficzne, w których wszystkie człony stanowią integralne składniki nazwy (a tak jest w wypadku połączeń rzeczownik + przymiotnik oraz rzeczownik + rzeczownik w dopełniaczu, zapisujemy wielkimi literami, np. Góry Świętokrzyskie, Góra Kościuszki. Natomiast jeśli stojący na początku nazwy wyraz: góra, jezioro, półwysep itp. jest tylko nazwą gatunkową (a tak jest w wypadku połączeń rzeczownik + rzeczownik w mianowniku), piszemy go małą literą, a pozostałe wyrazy wchodzące w skład nazwy – wielką literą, np. góra Śnieżka. Ponieważ rzeczownik Grabarka występuje w tej nazwie w mianowniku, zapis: Góra Grabarka jest niepoprawny, powinniśmy pisać góra Grabarka.

Joanna Niewiadomska

Wymieniona nazwa własna należy do nazw geograficznych. Oba jej człony zapisujemy dużymi literami (Wyspa Spichrzów), ponieważ człon drugi jest rzeczownikiem w dopełniaczu i nie może zostać opuszczony w zdaniu, jeśli nazwa  nie ma mieć charakteru eliptycznego.

Jacek Czaplewski

Jest to nazwa geograficzna, której drugi człon ma formę przymiotnikową, więc oba człony należy zapisać wielkimi literami: Przylądek Arkoński.

Aleksandra Liszewska

Oba człony tej nazwy zapisujemy wielkimi literami, ponieważ należy ona do nazw własnych geograficznych, w których drugi człon jest przymiotnikiem. Piszemy zatem Polana Szymaszkowa – jak Góry Świętokrzyskie, Morze Bałtyckie czy Nizina Mazowiecka.

Dominika Kaleta

Poprawny zapis podanych nazw to: Mazowieckie i województwo mazowieckie.

Nazwa Mazowieckie należy do nazw regionów, które zapisujemy wielką literą (jak Mazowsze, Pomorskie, Kielecczyna), natomiast nazwa województwo mazowieckie jest przykładem nazwy jednostki administracyjnej, w związku z czym należy zapisać ją małymi literami (jak województwo pomorskie, powiat kościerski).

Karolina Osowska

Tak, rzeczownik ten odmienia się – jak rzeczowniki rodzaju męskiego: M. Perm, D. Permu, C. Permowi, B. Perm, N. Permem, Msc. Permie.

Renata Seliga

Powyższe nazwy odmieniają się następująco:

M. Nakło, D. Nakła, C. Nakłu, B. Nakło, N. Nakłem, Msc. Nakle;

M. Kleczew, D. Kleczewa, C. Kleczewowi, B. Kleczew, N. Kleczewem, M. Kleczewie;

M. Klecko, D. Klecka, C. Klecku, B. Klecko, N. Kleckiem, Msc. Klecku.

Joanna Albecka

Nazwę Arkadia zapiszemy w dopełniaczu jako Arkadii. W formach dopełniacza, celownika i miejscownika żeńskich rzeczowników rodzimych piszemy jedno i, natomiast w formach dopełniacza, celownika i miejscownika żeńskich rzeczowników obcych, takich jak właśnie Arkadia, piszemy dwa ii.

Daniel Jurkiewicz

Poprawny zapis nazw rzek to: Amu-darii i Syr-darii. Oba wyrazy są rzeczownikami (nazwami własnymi) obcego pochodzenia, zakończonymi w mianowniku liczby pojedynczej na ‑ia występujące po spółgłosce r. Takie rzeczowniki w dopełniaczu liczby pojedynczej mają zakończenie -ii.

Renata Seliga

Formę tę zapisujemy jako Almerii, ponieważ rzeczowniki pochodzenia obcego zakończone w mianowniku na ia kończą się w dopełniaczu na ii.

Michał Sobczak

Poprawna pisownia to góra Athos. Jeśli nazwa geograficzna składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w mianowniku nieodmieniającym się, wtedy człon pierwszy (wyraz pospolity) – tu: góra – piszemy małą literą, natomiast człon drugi – tu: Athos – wielką literą.

Justyna Kubrak

Wyrażenie to należy zapisywać: południowy Pacyfik, ponieważ odnosi się ono do fragmentu terytorium Pacyfiku. Nie jest to integralna część nazwy geograficznej (np. Morze Bałtyckie) – gdyby tak było, zapis powinien wyglądać następująco: Pacyfik Południowy.

Konrad Kempiński

Dopełniacz nazwy Burgundia zapisujemy następująco: Burgundii. Według reguł ortograficznych, jeżeli mamy do czynienia z wyrazem obcym zakończonym w mianowniku na ‑ia, to w dopełniaczu należy pisać -ii. Wyżej wymieniona zasada obowiązuje również w stosunku do nazw obcych regionów geograficznych, w przeciwieństwie do nazw krain lub miast polskich, takich jak Rumia – Rumi czy Karwia – Karwi.

Katarzyna Kuźniar

Czy mówiąc o powiecie lubaczowskim lub tomaszowskim, można używać określeń „Lubaczowskie” i „Tomaszowskie”?

Pisane wielką literą rzeczowniki zakończone przyrostkiem ‑skie stosuje się w języku polskim na określenie regionów. Wyraz Lubaczowskie oznaczałby zatem ‘region lubaczowski’, natomiast Tomaszowskie – ‘region tomaszowski’.

W języku ogólnopolskim najczęściej używa się tak zbudowanych wyrazów w odniesieniu do województw, granice regionów bywają też jednak zapewne często tożsame z granicami powiatów. By jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy również w tym kontekście można użyć takich określeń, należałoby odpowiedzieć na pytanie, czy powiaty te są jednocześnie regionami.

Według Uniwersalnego słownika języka polskiego pod redakcją Stanisława Dubisza region to ‘wydzielony stosunkowo jednorodny obszar odróżniający się od terenów przyległych określonymi cechami naturalnymi lub nabytymi’. Ponieważ powiaty lubaczowski i tomaszowski spełniają te warunki, nie widzę przeszkód, by używać dla nich określeń Lubaczowskie i Tomaszowskie.

Łukasz Bieszke

Jaka jest nazwa mieszkańca miasta Chociwel?

Zgodnie z zasadami tworzenia nazw mieszkańców w języku polskim (J. Grzenia, Słownik nazw geograficznych z odmianą i wyrazami pochodnymi, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 13) do tematu nazwy miejscowej dodajemy przyrostek -anin (w przypadku większości nazw mieszkańców polskich regionów, miast i wsi oraz części nazw mieszkańców tworzonych od nazw obcych) lub przyrostek -czyk (w przypadku większości nazw mieszkańców tworzonych od nazw obcych).

Wyżej wspomniany słownik (tamże, s. 60-61) podaje, iż nazwę Chociwel – miasta w województwie zachodniopomorskim – utworzono, rekonstruując polską formę z zapisu Kotzawil, a dawne znaczenie nazwy nie jest znane. Według informacji zawartej w tym słowniku mieszkaniec Chociwla to chociwlanin (rodzaj żeński: chociwlanka, liczba mnoga: chociwlanie), natomiast przymiotnik utworzony od nazwy miasta to chociwelski.

Zgodnie z Zasadami pisowni i interpunkcji (www.so.pwn.pl) nazwy mieszkańców miast, osiedli i wsi piszemy małą literą.

Marcin Trendowicz

Rzeczowniki zakończone na ‑skie pisane wielką literą stosuje się w języku polskim na określenie regionów. Lubaczowskie oznaczałoby zatem ‘region lubaczowski’, Tomaszowskie natomiast – ‘region tomaszowski’.

W języku ogólnopolskim najczęściej używa się tych określeń w odniesieniu do województw, granice regionów bywają też jednak zapewne często tożsame z granicami powiatów. By jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy również w tym kontekście można użyć takich określeń, należałoby odpowiedzieć na pytanie, czy powiaty te są jednocześnie regionami.

Według Uniwersalnego słownika języka polskiego pod redakcją Stanisława Dubisza region to ‘wydzielony stosunkowo jednorodny obszar odróżniający się od terenów przyległych określonymi cechami naturalnymi lub nabytymi’. Ponieważ powiaty lubaczowski i tomaszowski spełniają te warunki, nie widzę przeszkód, by używać dla nich określeń Lubaczowskie i Tomaszowskie.

Łukasz Bieszke

Zgodnie z zasadami tworzenia nazw mieszkańców w języku polskim [J. Grzenia, Słownik nazw geograficznych z odmianą i wyrazami pochodnymi, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 13] do tematu nazwy miejscowej dodajemy przyrostek -anin (w przypadku większości nazw mieszkańców polskich regionów, miast i wsi oraz części nazw mieszkańców tworzonych od nazw obcych) lub przyrostek -czyk (w przypadku większości nazw mieszkańców tworzonych od nazw obcych).

  Wyżej wspomniany słownik [tamże, s. 60-61] podaje, iż nazwę Chociwel – miasta w województwie zachodniopomorskim – utworzono, rekonstruując polską formę z zapisu Kotzawil, a dawne znaczenie nazwy nie jest znane. Według informacji zawartej w tym słowniku mieszkaniec Chociwla to chociwlanin (rodzaj żeński: chociwlanka, liczba mnoga: chociwlanie), natomiast przymiotnik utworzony od nazwy miasta to chociwelski.

Zgodnie z Zasadami pisowni i interpunkcji [www.so.pwn.pl] nazwy mieszkańców miast, osiedli i wsi piszemy małą literą.

Marcin Trendowicz

Zgodnie z zasadami tworzenia nazw mieszkańców w języku polskim [J. Grzenia, Słownik nazw geograficznych z odmianą i wyrazami pochodnymi, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 13] do tematu nazwy miejscowej dodajemy przyrostek -anin (w przypadku większości nazw mieszkańców polskich regionów, miast i wsi oraz części nazw mieszkańców tworzonych od nazw obcych) lub przyrostek -czyk (w przypadku większości nazw mieszkańców tworzonych od nazw obcych).

  Wyżej wspomniany słownik [tamże, s. 60-61] podaje, iż nazwę Chociwel – miasta w województwie zachodniopomorskim – utworzono, rekonstruując polską formę z zapisu Kotzawil, a dawne znaczenie nazwy nie jest znane. Według informacji zawartej w tym słowniku mieszkaniec Chociwla to chociwlanin (rodzaj żeński: chociwlanka, liczba mnoga: chociwlanie), natomiast przymiotnik utworzony od nazwy miasta to chociwelski.

Zgodnie z Zasadami pisowni i interpunkcji [www.so.pwn.pl] nazwy mieszkańców miast, osiedli i wsi piszemy małą literą.

Marcin Trendowicz

Nazwy miejscowe zakończone w mianowniku liczby mnogiej na ‑i (też na ‑y) przyjmują w języku polskim bądź końcówkę zerową (np. Koluszki – do Koluszek, Powązki – do Powązek, Pudliszki – do Pudliszek, Wagi – do Wag; Łapy – do Łap), bądź końcówkę ‑ów (np. Skoki – do Skoków; Dwikozy – do Dwikozów, Świdry – do Świdrów). Wybór tej końcówki zależy od lokalnego zwyczaju, toteż nawet w wypadku tej samej nazwy odnoszącej się do różnych miejscowości forma dopełniacza może być różna, na przykład o niektórych miejscowościach noszących nazwę Dąbki mówi się jadę do Dąbek, o innych – jadę do Dąbków.

Dla miejscowości Kuligi w gminie Grodziczno Wykaz urzędowych nazw miejscowych w Polsce (Warszawa 1981, t. II, s. 250) podaje dopełniacz Kuligów, ale tylko mieszkańcy tej miejscowości i jej okolic mogą ocenić, czy jest ona zgodna z lokalnym zwyczajem.

Ewa Rogowska-Cybulska

Włochy były kiedyś wsią szlachecką. Kwiryna Handke pisze, że jest to nazwa rodowa albo etniczna. Jan Grzenia wyjaśnia, że pochodzenie nazwy nie jest w tym wypadku jasne. Być może jest ona pamiątką po pobycie obcych wojsk na tym terenie. Według tej hipotezy nazwa pochodzi nie od nazwy kraju europejskiego Włochy, ale od nazwy jego mieszkańca, która w mianowniku liczby pojedynczej brzmi Włoch.

Słownik nazewnictwa Warszawy odnotowuje, że Włochy stały się dzielnicą Warszawy w 1951 r. Kiedy były jeszcze wsią podmiejską, utrwalił się związek we Włochach. W ostatnich latach, po wcieleniu dzielnicy w granice Warszawy, coraz częściej mówi się na Włochach. Przyimek na łączy się z nazwami części miast i w tym wypadku jest innowacją, której nie zaakceptowała jeszcze norma. Natomiast występowanie przy miejscowniku tej nazwy przyimka we jest tutaj pozostałością pochodzącą z czasów, kiedy Włochy były wsią graniczącą z Warszawą, i to ta forma jest poprawna.

Odmiana leksemów Włochy ‘dzielnica’ i Włochy ‘kraj’ różni się tylko w omawianym przypadku:

dzielnica kraj

Ms. we Włochach we Włoszech

Jak widzimy, w miejscowniku nazwy miejscowości nie zachodzi alternacja ch: sz, która występuje w odmianie nazwy kraju europejskiego. Taką formę motywuje najprawdopodobniej zasada, według której w odmianie nazw własnych tworzy się formy najbliższe mianownikowi.

Mieszkańcy Włoch ‘dzielnicy’ to włochowianin i włochowianka, razem – włochowianie. Przymiotnik od tej nazwy własnej brzmi włochowski. Nazwy te należy pisać małą literą, tak jak wszystkie nazw mieszkańców miast, wsi, osad, osiedli i dzielnic miejskich.

Forma Wołoszanin, według Uniwersalnego słownika języka polskiego PWN, stanowi nazwę mieszkańca Wołoszczyzny – państwa istniejącego na Nizinie Wołoskiej do XIX w. W związku z tym użycie formy wołoszanin w znaczeniu ‘mieszkaniec Włoch – dzielnicy Warszawy’ jest błędne.

Dorota Polaszek

Andrzej Markowski w swoim Poradniku informuje, że istnieje siedem sposobów tworzenia nazw mieszkańców płci męskiej: 1) dodanie przyrostka ‑anin (np. Rosjanin); 2) dodanie przyrostka ‑ak (np. warszawiak); 3) dodanie przyrostka ‑czyk (np. malborczyk); 4) dodanie przyrostka ‑ec (np. Niemiec); 5) dodanie przyrostka ‑in (np. Litwin); 6) odcięcie zakończenia nazwy geograficznej np. Belg – i do tej ostatniej grupy należy właśnie Kaszub. Jednak Nowy słownik poprawnej polszczyzny podaje obie formy za równoprawne.

Skąd obok systemowej formy Kaszub wzięła się forma Kaszuba? Tę drugą formę w swoim słowniku notował Aleksander Brückner jako pochodzącą z XIII w. Formę Kaszuba znajdziemy również w pochodzącym z początku XX w. Słowniku warszawskim. Na pojawienie się tej formy wpływ miała niemiecka forma ein Kaschube, którą notuje w swoim słowniku Linde, a która uległa przekształceniu w polskie Kaszuba. Warto też zaznaczyć, że w języku kaszubskim funkcjonuje forma Kaszëba, co wskazywałoby na drogę, jaką do polszczyzny weszła forma z ‑a, która używana jest na terenie Kaszub.

Jeśli chodzi o odmianę, to w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny znajdziemy informację o tym, że Kaszub odmienia się jak wszystkie męskie nazwy mieszkańców regionów zakończone na spółgłoskę, zaś Kaszuba odmienia się według wzorca właściwego rzeczownikom męskim zakończonym na ‑a jak np. poeta. Zatem Kaszub jest Kaszubem, a Kaszuba jest Kaszubą.

Alicja Pioch

Zasady tworzenia przymiotników od nazw miejscowych są takie same, jak zasady tworzenia przymiotników od odpowiednich wyrazów pospolitych.

Od nazwy Quebec utworzono przymiotnik quebecki (jak katolicki od katolik, rybacki od rybak, zbójnicki od zbójnik; bałtycki od Bałtyk, bangkocki od Bangkok, mozambicki od Mozambik). Występuje on m.in. w wyrażeniach Partia Quebecka, Blok Quebecki, Dni Quebeckie.

Agnieszka Piętka

Nazwy mieszkańców tworzymy przez dodanie do podstawy słowotwórczej, którą najczęściej jest nazwa miejscowa, wyspecjalizowanych przyrostków. W przypadku nazw mieszkańców miast zagranicznych najczęściej jest przyrostek ‑‘anin. Nazwą mieszkańca miasta Palermo jest zatem palermianin. Nazwy mieszkanek tworzymy natomiast najczęściej przez dodanie do nazw męskich mieszkańców przyrostka ‑ka. Mieszkanka Palermo to zatem palermianka.

Dorota Kopczyńska

Słowniki podają, że dopełniacz liczby pojedynczej od wyrazu Pisz brzmi Pisza. Dodatkowo „Wielki słownik poprawnej polszczyzny” z 2010 r. na stronie 773 ostrzega przed formą Piszu, podając: Pisz, D. Pisza (nie: Piszu).

Forma Piszu jest poprawna w miejscowniku. I tutaj upatrywać można źródła błędu. Poprawnie powiemy: mieszkać w Piszu oraz jechać do Pisza. Prawdopodobnie obu tych zwrotów używa się często i formy Pisza oraz Piszu uległy pewnemu wymieszaniu – dopełniacz przyjął końcówkę miejscownika. Mimo to w Narodowym Korpusie Języka Polskiego formy Piszu niebędące miejscownikami występują zaledwie 5 razy.

Źródła:

Jan Grzenia, Słownik nazw własnych, PWN, Warszawa 2003, s. 294

Wielki słownik ortograficzny, opr. prof. E. Polański, PWN, Warszawa 2010, s. 663

Wielki słownik poprawnej polszczyzny, pod red. A. Markowskiego, PWN, Warszawa 2010

Wyszukiwarka Pelcra dla danych Narodowego Korpusu Języka Polskiego, http://www.nkjp.uni.lodz.pl, [11.11.2011]

Anna Gumowska

Nazwa WZGÓRZE KOCIOŁEK zbudowana jest jak nazwa własna i tak też trzeba ją traktować, niezależnie od tego, czy ma ona charakter oficjalny, czy nieoficjalny. Jeśli wielowyrazowa nazwa geograficzna lub miejscowa składa się z dwu członów i człon drugi jest rzeczownikiem w mianowniku (nieodmieniającym się), wtedy człon pierwszy (wyraz pospolity): góra, nizina, półwysep itp., a w naszym przypadku: wzgórze, piszemy małą literą, natomiast człon drugi – wielką, toteż poprawny zapis wyrażenia, którego dotyczy pytanie, jest następujący: wzgórze Kociołek.

Katarzyna Stępińska

Róg Afryki jest peryfrazą nazwy Półwysep Somalijski.

Ani ze słownika ortograficznego, ani z zasad pisowni nie wynika jednoznacznie, jak należy zapisywać to wyrażenie.

Zasady ortograficzne (http://so.pwn.pl/zasady.php) podają, że jeśli w znaczeniu nazwy własnej używane są „wyrażenia o zatartej strukturze”, to wszystkie samodzielne wyrazy tworzące taką metaforę pisze się wielkimi literami, np. Zielona Wyspa, Kraj Kwitnącej Wiśni (p. 18.22). W innym miejscu Zasad (p. 18.34.) mowa o tym, że „nazwy pospolite użyte w funkcji nazw własnych osób i miejsc” można pisać wielkimi literami, np. Biały Kontynent lub biały kontynent (= Antarktyda).

Uwzględniwszy oba fragmenty Zasad, należy przyjąć, że pisownia wielkimi literami pierwszego członu wyrażenia Róg Afryki jest co najmniej dopuszczalna. Wydaje się zresztą, że należy uznać tę peryfrazę za „wyrażenie o zatartej strukturze”, co nakazuje zapis Róg Afryki.

Natalia Ignaciuk-Pakmur

Przyimki „na” i „w” łączą się w interesujących nas konstrukcjach z rzeczownikami w miejscowniku, co wynika z takich ich wymagań składniowych. Przed rzeczownikiem „Wrzeszcz” pojawia się forma przyimka „we”, a nie „w”, ze względu na trudne sąsiedztwo fonetyczne. Jak podaje Słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego (Warszawa 2006), formą poprawną jest właśnie „mieszkać we Wrzeszczu”, a nie „w Wrzeszczu”.
Oba przyimki wyrażają relacje przestrzenne – przy czym „na” często sygnalizuje znajdowanie się obiektu na jakiejś powierzchni, a „w” bądź „we” odnosi się do znajdowania się wewnątrz czegoś. Warto zwrócić uwagę na to, że często przyimki „na” oraz „w” mają charakter synonimiczny. W języku polskim używane są niekiedy wymiennie. Przykładem może być tutaj często poruszany przez językoznawców problem opozycji „w fabryce – na fabryce”, „w mieście – na mieście” (por. M. Bańko, Słownik wyrazów trudnych i kłopotliwych, Warszawa 2010). Wyrażenie „na fabryce” właściwie tylko przez jakiś czas funkcjonowało w polszczyźnie i nie przyjęło się, jednakże opozycje „w mieście – na mieście” nadal funkcjonują, przy czym widoczna jest tu różnica w znaczeniu.
Pojawia się pytanie: dlaczego mówimy „we Wrzeszczu”, ale „na Zaspie”?
Oba rzeczowniki – „Zaspa” oraz „Wrzeszcz” należą do nazw geograficznych, a więc toponimów. Słownik nazw własnych Jana Grzeni (Warszawa 2002) podaje, że Wrzeszcz i Zaspa to ‘dzielnice Gdańska’. Z nazwami dzielnic łączy się zazwyczaj przyimek „na”, jednakże od tej reguły istnieją pewne wyjątki. Nazwy dzielnic, które niegdyś stanowiły autonomiczną przestrzeń – były wsią bądź grodem, a więc nie należały do obszaru miasta, którego nierozdzielną część stanowią współcześnie – poprzedzane są przyimkiem „w” bądź uzupełnionym samogłoską przyimkiem „we”. Przyimek „na” bądź „we” używany przy nazwach dzielnic determinowany jest więc nie tyle przyzwyczajeniem językowym, które również ma znaczenie dla funkcjonowania takiej, a nie innej formy, co uwarunkowaniami historycznymi. Dzieje Gdańska pokazują nam, że Wrzeszcz był kiedyś samodzielną wsią-osadą. Jak czytamy w Historii Gdańska (t. 1, Do roku 1454, red. E. Cieślak, Gdańsk 1978, s. 125), „wiele dzisiejszych dzielnic wielkiego Gdańska było najpóźniej w XIII wieku okolicznymi wsiami. Są to: Oliwa, Jelitkowo, Polanki, Przymorze, Wrzeszcz (…)”. W roku 1807 na mocy konwencji gdańsko-pruskiej Gdańsk uzyskał od Prus między innymi Wrzeszcz, który zaczął stawać się niezwykle modną i bogatą dzielnicą Gdańska (zob. T. Grzybkowska, Gdańsk, Wrocław 2000, s. 148–149).
Warto zwrócić uwagę na fakt, że w polszczyźnie widoczny jest proces zastępowania przyimka „w” przyimkiem „na”, tak jak dokonało się to w przypadku form warszawskich dzielnic – „w Ursynowie”, która zastąpiona została nową – „na Ursynowie”, również współcześnie używa się formy „na Mokotowie”, a nie „w Mokotowie”. Być może drogą analogii w przyszłości także gdańszczanie będą używali konstrukcji „na Wrzeszczu”, a nie „we Wrzeszczu”. W Internecie, który wydaje się ciekawym źródłem informacji o tym, jakich form językowych używa się potocznie, wyrażenia „na Wrzeszczu” występują sporadycznie – np. „zatrudnimy kelnerkę w barze na Wrzeszczu”, „od miesiąca działa na Wrzeszczu”, „miejsce w pokoju na Wrzeszczu”. Nie ma ich wiele, ale być może świadczą o tym, że w przyszłości przyimek „na” zastąpi przyimek „we”, co z punktu widzenia aktualnej normy jest błędem.

Kamila Andrzejuk

Jak podaje Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. prof. Edwarda Polańskiego (Warszawa 2003), pisownia geograficznych nazw własnych składających się z dwu członów, z których pierwszy jest rzeczownikiem typu góra, półwysep, nizina itp., zależy od tego, w jakiej formie występuje w takiej nazwie drugi człon.
Jeżeli jest on rzeczownikiem w mianowniku, to pierwszy człon nazwy piszemy małą literą, natomiast człon drugi zapisujemy wielką literą, np. przylądek Rozewie, półwysep Hel.
Natomiast jeśli drugim członem takiej nazwy jest rzeczownik w dopełniaczu lub przymiotnik w mianowniku, to oba człony pisze się wielką literą, np. Wyżyna Małopolska, Góra Kościuszki, Przylądek Dobrej Nadziei, Półwysep Apeniński.
Zgodnie z powyższą zasadą prawidłowa pisownia wyrażenia, którego dotyczy pytanie, to Półwysep Arkoński.

Joanna Szarek

Według uchwały Rady Języka Polskiego z 2004 roku nazwy, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub geograficzną, a więc miejscowość lub jej część (dzielnicę, osiedle itp.), piszemy z łącznikiem – np. Gdańsk-Oliwa. Dotyczy to także nazw złożonych z większej liczby słów, np. gdy dwuczłonowa jest nazwa miasta (Bielsko-Biała-Lipnik) lub dzielnicy (Gdańsk‑Piecki-Migowo). Nie stawia się natomiast łącznika, jeśli pierwszym z członów nazwy jest wyraz kolonia, osada, osiedle, np. Kolonia Brzezinki.

Joanna Ginter

Zasady pisowni rzeczowników żeńskich zakończonych na ‑ia określają, że jeśli -ia występuje po n, to dopełniacz wyrazów, których zakończenie wymawiamy w mianowniku jako [-ńa], otrzymuje końcówkę -ni, natomiast dopełniacz wyrazów, których zakończenie wymawiamy jako [-ńja] – końcówkę ‑nii. Zakończenie rzeczownika Gdynia w mianowniku wymawiamy jako [-ńa], zatem dopełniacz tej nazwy należy zapisywać: Gdyni.

Kamila Piskunowicz

Nazwy jednostek administracyjnych, w tym powiatów, zapisujemy w języku polskim małymi literami, a więc piszemy na przykład: Jednym z powiatów województwa pomorskiego jest powiat malborski.
Na tablicy informacyjnej wyraz powiat możemy jednak zapisać wielką literą, gdyż jest to początek tekstu. Poprawny jest tu zatem zapis: Powiat malborski.

Agata Świąder

W Słowniku nazw własnych Jana Grzeni czytamy, że nazwy mieszkańców kontynentów, państw, krajów, krain i terytoriów, a także wysp tworzymy najczęściej za pomocą przyrostków ‑anin (np. Amerykanin), ‑czyk, który ma też warianty -ańczyk, -ejczyk, ‑ijczyk//‑yjczyk (np. Pakistańczyk, Europejczyk, Brazylijczyk). Nazwy mieszkańców nowo powstających państw najczęściej tworzy się poprzez dodanie przyrostka ‑czyk, np. Bahamczyk, Katarczyk, Seszelczyk czy – od nazwy Pakistan – Pakistańczyk.
Jednak w wypadku niektórych nowo powstających państw zachowujemy tradycyjne określenia ich mieszkańców, pochodzące jeszcze z okresu, gdy dane państwo nie istniało. Jednym z przykładów takich starych nazw jest Kazach. Po prostu najpierw powstało określenie ludu, który zamieszkiwał obecne tereny Kazachstanu – już w XV wieku przedstawiciele tego ludu określali siebie Kazachami – a znacznie później od nazwy tego ludu powstała nazwa państwa: Kazachstan. Kazach to zatem nazwa przedstawiciela ludu zamieszkującego Kazachstan i zarazem obywatela tego państwa. Gdybyśmy jednak chcieli poinformować, że ktoś nie jest przedstawicielem tego ludu, a mimo to jest obywatelem Kazachstanu, moglibyśmy użyć wyrazu Kazachstańczyk. W podobnej funkcji– jak w Słowniku nazw własnych pisze Jan Grzenia – używamy w polszczyźnie oprócz wyrazu Fin ‘mężczyzna narodowości fińskiej i/lub obywatel Finlandii’ rzadkiego wyrazu Finlandczyk ‘obywatel Finlandii’.
Natomiast w wypadku Pakistanu „krótszej” formy mieszkańca tego państwa nie ma, ponieważ słowo Pakistan nie pochodzi od nazwy ludu zamieszkującego ten obszar. Jak podaje Wikipedia, nazwa Pakistan albo została utworzona od pierwszych liter nazw prowincji Pendżab, Afgan, Kaszmir i Sind oraz zakończenia nazwy Beludżystan, albo pochodzi z języka urdu, w którym słowo pakistan oznacza ‘kraj czystości’.

Magdalena Zelent

W dwuwyrazowych nazwach miast i miejscowości odmieniają się oba człony, każdy z zachowaniem właściwego dla niego wzorca fleksyjnego. Mówimy więc: w Gorzowie Wielkopolskim, w Wysokiem Mazowieckiem, w Iwoniczu-Zdroju. Nie stanowi tu wyjątku nazwa Ruciane-Nida, identyfikująca miasto powstałe z połączenia dwóch miejscowości: Rucianego i Nidy. Nazwa Ruciane ma odmianę przymiotnikową charakterystyczną dla nazw miejscowych (jak Zakopane), Nida zaś – rzeczownikową, a zatem odpowiednie formy fleksyjne będą miały (w liczbie pojedynczej) postać: D. Rucianego-Nidy, C. Rucianemu-Nidzie, B. Ruciane-Nidę, N. Rucianem-Nidą, Ms. Rucianem-Nidzie, W. Ruciane-Nido.
Do podobnych nazw sprawiających kłopoty poprawnościowe należą m.in.: Bielsko-Biała (B. Bielsko-Białą, Ms. Bielsku-Białej), Skarżysko-Kamienna (B. Skarżysko-Kamienną, Ms. Skarżysku-Kamiennej), Konstancin-Jeziorna (w tym wypadku drugi człon nazwy ma odmianę rzeczownikową, a zatem: B. Konstancin‑Jeziornę, Ms. Konstancinie-Jeziornie), Kędzierzyn-Koźle (C. Kędzierzynowi-Koźlu, B. Kędzierzyn-Koźle, Ms. Kędzierzynie-Koźlu), czy Czechowice-Dziedzice (B. Czechowice-Dziedzice, Ms. Czechowicach-Dziedzicach).

Ewa Badyda

Armeńskie państwo położone na Zakaukaziu oficjalnie nazywa się Republiką Armenii. Ma ono bardzo starą i burzliwą historię sięgającą IX w. przed Chr., a Erewań, dzisiejsza jego stolica, został założony w VIII w. przed Chr. Według biblijnej Księgi Rodzaju (8,4) w Armenii właśnie, na górze Ararat, osiadła Arka Noego. Jest to też państwo, które jako pierwsze w świecie przyjęło chrześcijaństwo, co stało się między 301 a 315 rokiem.
Nazwa Armenia pochodzi z języka perskiego od wyrazów Armanestân i Arman. Używali tej nazwy Herodot i Ksenofont, z języka greckiego przeszła ona do łaciny, z niej zaś została przejęta przez bardzo wiele języków, w tym również przez polszczyznę. Sami Ormianie nazywają siebie Hajer, a swój kraj Hajastan.
Wyrazy współcześnie utworzone od nazwy Armenia są używane w oficjalnym nazewnictwie: w nazwach geograficznych, np. Wyżyna Armeńska, w nazwach obywateli państwa – Armenka i Armeńczyk, w urzędowej nazwie języka – język armeński. Zatem przymiotnik armeński odnosi się do państwa, jego funkcjonowania, mieszkańców (ludność armeńska, niekoniecznie pochodzenia ormiańskiego), tego, co jest takie jak w dzisiejszej Armenii.
W języku polskim natomiast jeszcze w średniowieczu zaczęto członków narodu armeńskiego nazywać Ormianami. Ta nazwa została zapisana w łacińskiej formie Ormenis np. w dokumencie lokacyjnym wydanym w 1356 r. dla Lwowa przez Kazimierza Wielkiego. Nazwa Ormenis jest podobna do wyrazu Ermeni, którym nazywali siebie lwowscy Ormianie, używający wtedy na co dzień języka kipczackiego, który należał do rodziny języków tureckich (zob. K. Stopka, Ormianie w Polsce dawnej i obecnej, Kraków 2000). Ermeni również dzisiaj po turecku znaczy ‘Ormianie’.
Staropolska nazwa Ormianie i utworzone od niej wyrazy odnoszą się do narodu ormiańskiego, żyjącego nie tylko w dzisiejszej Armenii, lecz także licznie w diasporze w wielu krajach świata. Ormiańskie zatem jest to, co dotyczy narodowości, kultury i tradycji Ormian, a także różnych dziedzin życia ich społeczności, np. diaspora ormiańska, pismo ormiańskie, język ormiański, sztuka, literatura, muzyka ormiańska, cenne zabytki kultury ormiańskiej.

Piotr Doroszewski

Poprawny ortograficznie jest zapis dopełniacza nazwy Rumia przez jedno ‑i, a zatem: Jadę do Rumi. Pochodzę z Rumi.
Rzeczowniki zakończone na ‑ia sprawiają piszącym po polsku niemały kłopot. Wątpliwości budzą formy dopełniacza, celownika i miejscownika liczby pojedynczej, gdy trzeba zdecydować, czy pisać ‑i czy ‑ii. Nowy słownik ortograficzny PWN podaje, że wybór pisowni związany jest z poczuciem rodzimości czy obcości wyrazu. Reguła ta często nie wystarcza, by rozwiać nasze wątpliwości. Porównajmy formy typu hrabi (wyraz zapożyczony z niemieckiego za pośrednictwem czeskim) i szałwii (wyraz łaciński), z których pierwszy traktujemy w ortografii jako przyswojony, a drugi – jako obcy.
Jednoznacznej odpowiedzi udzielić można natomiast na pytanie dotyczące pisowni nazw geograficznych: nazwy odnoszące się do terenów poza Polską, np. Austria, Kolumbia, Mołdawia, zapisywane są w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku przez ‑ii, a nazwy dotyczące Polski, np. Słupia, Karwia, Rumia przez ‑i (wyjątkami są nazwy: Kalwaria Zebrzydowska – Kalwarii Zebrzydowskiej, Szwajcaria Kaszubska – Szwajcarii Kaszubskiej, Warmia – Warmii, ze względu na ich obce pochodzenie).

Aneta i Zenon Licowie

Poprawnie powinniśmy napisać: w Bielsku-Białej. Błąd w cytowanym zapisie nie ma jednak charakteru ortograficznego, ale polega na tym, że nie odmieniono pierwszego członu nazwy (jest to zatem błąd fleksyjny). W wielowyrazowych nazwach miejscowości wszystkie wchodzące w ich skład wyrazy zachowują pełną odmienność.

Ewa Badyda

Popularna to nazwa, skoro doczekała się osobnego artykułu naukowego pióra wybitnego polskiego językoznawcy, Kazimierza Nitscha (Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, R. 16, Toruń 1909). Wspomina on o początkach nazwy, o źródle kłopotu, czyli postrzeganiu tej nazwy jako mającej postać liczby pojedynczej. Przytacza opinię ks. Kujota, według którego nazwa ta powinna się odmieniać następująco: Zwornagać, w Zwornej albo w Zwornygaci, a w liczbie mnogiej: Zwornegacie, w Zwornegaciach. Sam Nitsch wymienia też postać Swornigacie, którą uważa za niemiecką i nieuzasadnioną w polskiej pisowni i mowie. Sądzi natomiast, że o oficjalnej formie nazwy winna decydować forma, w jakiej używa jej miejscowa ludność. Ponieważ miejscowi Kaszubi mówią Swornegacie, w Swornegaciach, taką odmianę uznaje za jedynie uzasadnioną.
Taką też formą posługują się współczesne środki masowego przekazu: Aktualności Swornegaci, kościół w Swornegaciach.
Nawołuję więc, za mistrzem Nitschem, do odmiany: w Swornegaciach, do Swornegaci.
Przyczyną dzisiejszych kłopotów jest wcześniejsza odmiana tej nazwy. Niegdyś miała ona postać: Sworne gacie, w Swornych gaciach. Jednak już Kazimierz Nitsch twierdził, że poczucie złożenia zaginęło, skoro lud mówi: w Swornegaciach.
Źródeł tej nazwy można upatrywać w czasowniku gacić ‘uszczelniać, umacniać drewnem tamę (groblę, zaporę) młyńską z jazem, czyli gaciem’ (por. węgierskie gát ’tama, zapora’) i w przymiotniku sworny. Dawne zapisy nazwy: Swornigat, Swornigacz, Sworngatz, Swornegacz, Sfornegac, Swornogac nie dają nam jednoznacznej informacji o jej rodzaju. Przejście od liczby pojedynczej do liczby mnogiej dokonało się zapewne pod wpływem skojarzenia drugiego członu tej nazwy z rzeczownikiem gacie, rozumianym jako ‘kalesony’. Człon sworne został natomiast unieruchomiony fleksyjnie ze względu na zatarcie się struktury wyrazu.

Małgorzata Klinkosz

Od nazwy miejscowej Czarnowąsy możemy utworzyć dopełniacz Czarnowąsów. Taką formę podaje zarówno Słownik nazw miejscowości i mieszkańców PWN pod red. M. Łazińskiego (Warszawa 2007), jak i Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce (Warszawa 1980).
Jest to również forma zgodna z zasadą odmiany nazw miejscowych będących złożeniami, którą znajdziemy w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego (Warszawa 2006): „Złożenia mające formę lm przybierają w D. najczęściej końcówkę -ów, również ze względu na wymagania gramatyczne drugiego członu np. brzegi – brzegów, Białobrzegów; zdroje – zdrojów, Międzyzdrojów”.

Ewelina Okołotowicz

Odmiana wielu nazw miejscowych budzi wątpliwości normatywne. Nie zawsze łatwo tu o jednoznaczne rozstrzygnięcia. W sytuacjach wątpliwych przeważnie stosuje się zasadę, według której nazwy te należy odmieniać tak, jak odmienia je miejscowa ludność. Nazwa Wierzchlas (nazwa złożona, w której człon wierzch oznacza ‘początek’ lasu) w tradycji lokalnej funkcjonuje następująco: do Wierzchlasu, we Wierzchlasie (zob. M. Milewska, Toponimia powiatu tucholskiego, Gdańsk 2000, s. 68-69). W temacie nazwy nie zachodzi więc w miejscowniku oboczność w członie drugim nazwy. Taką tradycję odmiany tej nazwy należy uszanować, choć oczywistym jest, że ludzie nieznający realiów miejscowych będą mówić: w Wierzchlesie (analogia do odmiany wyrazu pospolitego las). Nie musimy jednak zachowywać w miejscowniku przyimka we (Wierzchlasie), który ma tu charakter dialektalny. W polszczyźnie forma przyimka we używana jest zasadniczo w połączeniu z wyrazami zaczynającymi się od spółgłoski w lub f, po których następuje inna spółgłoska, np. we Wrocławiu, we Francji, oraz zwyczajowo w połączeniu z wyrazami zaczynającymi się od dwóch innych spółgłosek, np. we Lwowie, we środę albo w środę. Tylko regionalnie na południu Polski forma przyimka we używana jest przed wyrazami rozpoczynającymi się spółgłoską w lub f, np. we wodzie, we fabryce.

Małgorzata Milewska-Stawiany

Zgodnie z Uchwałą ortograficzną nr 11 Rady Języka Polskiego w sprawie użycia łącznika w wieloczłonowych nazwach miejscowych (przyjętą na XVII posiedzeniu plenarnym dn. 7 maja 2004 r.) „z łącznikiem piszemy nazwy miejscowości, jeśli są złożone z dwóch lub więcej członów, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub geograficzną, a więc miejscowość lub jej część”. Również zasada [184] Wielkiego słownika ortograficznego PWN nakazuje taki zapis, „jeśli nazwa miejscowa składa się z dwu lub więcej członów rzeczownikowych, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub/i geograficzną, a więc miejscowość lub jej część [...]”. Także w Wykazie urzędowych nazw miejscowości w Polsce Warszawa 1980–1982 przyjęto pisownię z łącznikiem według reguły ze Słownika ortograficznego Mieczysława Szymczaka, zgodnie z którą „nazwy miejscowe złożone z dwóch lub więcej rzeczowników oznaczające jednostkę administracyjną lub geograficzną piszemy z łącznikiem”.
Toteż pomiędzy nazwami miast i ich dzielnic powinno się stawiać łącznik, np. Gdańsk-Wrzeszcz, Gdańsk-Oliwa, Gdańsk-Osowa.

Marta Jankowska

Nazwę Grabiny-Zameczek nosi wieś w Polsce, położona w województwie pomorskim, w powiecie gdańskim, w gminie Suchy Dąb.
Odmianie podlegają oba człony tej nazwy. Pierwszy człon – Grabiny – występuje w liczbie mnogiej i odmienia się według IV grupy deklinacyjnej rodzaju żeńskiego, natomiast drugi – Zameczek – występuje w liczbie pojedynczej i odmienia się według III grupy deklinacyjnej rodzaju męskiego.
Odmiana nazwy tej miejscowości powinna zatem wyglądać tak:

M. Grabiny-Zameczek
D. Grabin-Zameczku
C. Grabinom-Zameczkowi
B. Grabiny-Zameczek
N. Grabinami-Zameczkiem
Ms. Grabinach-Zameczku
W. Grabiny-Zameczku

Marzena Janowska

Według najnowszych zasad ortograficznych nazwę tę powinno się pisać z łącznikiem, a zatem Sopot-Wyścigi, ponieważ z łącznikiem piszemy nazwy miejscowości złożone z dwóch lub więcej członów, które wspólnie identyfikują jednostkę administracyjną lub geograficzną (miejscowość lub jej część).
Nowy słownik ortograficzny PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego ujmuje to następująco: „Jeżeli nazwa miejscowa składa się z dwu członów rzeczownikowych, które oznaczają (genetycznie) dwie względem siebie administracyjnie równorzędne miejscowości, stosuje się łącznik”.
Przyjęto zatem jednolite traktowanie nazw o różnej genezie:

• nazw złożonych z dwóch członów wynikających z połączenia dwóch miejscowości (drugi człon nazwy może być pochodzenia przymiotnikowego lub rzeczownikowego), np. Bielsko-Biała, Czechowice-Dziedzice;
• nazw miejscowości wynikających z ich dzielenia (dodawano drugi człon), np. Borkowo-Adamy, Borkowo-Boksy;
• nazw miejscowości, w których drugi człon dodano w celu zróżnicowania nazw, np. Sochaczew i Sochaczew-Wieś.

Patrycja Kotlewska

Zgodnie z zasadami dotyczącymi użycia wielkiej litery, zamieszczonymi w Nowym słowniku ortograficznym PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego (Warszawa 2000), przymiotnik pomorski zapisujemy dużą literą, gdy:

• pełni funkcję nazwiska, np. Jerzy Pomorski;
• jest on jednym z wyrazów wchodzących w skład nazwy czasopisma, np. Pomorski Kurier Nieruchomości, Gazeta Pomorska;
• wchodzi w skład nazwy własnej, np. Kamień Pomorski, Kalisz Pomorski;
• wchodzi w skład nazw indywidualnych (jednostkowych) urzędów, władz, instytucji, szkół, organizacji, towarzystw, np. Pomorski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia, Pomorski Związek Piłki Nożnej, Pomorski Urząd Wojewódzki w Gdańsku, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Akademia Pomorska, Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa, Pomorska Spółka Gazownictwa.

Natomiast małą literą zapisujemy przymiotnik pomorski, gdy stanowi część nazwy okręgu administracyjnego (współczesnego lub historycznego), np. województwo pomorskie (też województwo zachodniopomorskie i województwo kujawsko-pomorskie).
Oprócz przymiotnika pomorski istnieje też jednak w polszczyźnie rzeczownik Pomorskie ‘region pomorski’. Jest to nazwa własna, zapisujemy ją więc dużą literą. Rzeczownik ten poznajemy w tekstach po tym, że nie towarzyszy mu – jak przymiotnikowi – określający go rzeczownik, pozostający z nim w związku zgody, np. w Pomorskiem, ale: w województwie pomorskim; mieszkańcy Pomorskiego, ale: mieszkańcy województwa lubelskiego i pomorskiego.

Katarzyna Kolasa

Jeśli przymiotnik pomorski jest podrzędnym składnikiem nazwy złożonej (określeniem rzeczownika), a więc jeśli mówimy lub piszemy na przykład o województwie pomorskim, zawsze powinniśmy używać formy z końcówką ‑im (tak jak mówimy i piszemy o regionie pomorskim, księciu pomorskim itp.).
Wyraz ten może być też rzeczownikiem, nazwą regionu: Pomorskie. Wtedy powinno się go pisać wielką literą, a w narzędniku i miejscowniku zarówno w piśmie, jak i w wymowie należy używać końcówki -em: w Pomorskiem (tak jak w Zakopanem).
Końcówka -em była dawniej powszechnie używana w odmianie przymiotników rodzaju nijakiego (zakończonych w mianowniku na -e): dobre dziecko – N. z dobrem dzieckiem, Msc. o dobrem dziecku. W odmianie wyrazów pospolitych została zniesiona przez Komitet Ortograficzny w roku 1936. Zachowały ją nazwiska, np. Linde – o Lindem, Fulde – o Fuldem; nazwy miejscowości, np. Chyżne – w Chyżnem, Krzywe – w Krzywem (tu mieszczą się też przymiotnikowe nazwy regionów); wyrazy typu wtem (daw. w + tem), przedtem (daw. przed + tem).

Lucyna Warda-Radys