Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego. Oddział w Gdańsku

Oddział Gdański Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego

ZARZĄD (od XI 2021 r.):

przewodnicząca: prof. dr hab. Aneta Lewińska
wiceprzewodnicząca: dr hab. Lucyna Warda-Radys, prof. UG
sekretarz: dr Joanna Ginter
skarbnik: dr Dagmara Maryn-Stachurska

Na zdjęciu: członkowie Oddziału Gdańskiego TMJP z portretem prof. Huberta Górnowicza, styczeń 2006 r.

Z historii Oddziału Gdańskiego Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego

(do 2005 r.)

[Ewa Rogowska-Cybulska, Popularyzacja wiedzy o języku polskim w WSP i UG, [w:] Z dziejów językoznawstwa polonistycznego w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku i na Uniwersytecie Gdańskim (1947–2005), pod red. J. Maćkiewicz, E. Rogowskiej-Cybulskiej i J. Tredera, Wyd. UG, Gdańsk 2006, s. 306–314].

Oddział Gdański Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego powstał w 1959 r., jako kontynuacja przedwojennego Koła Miłośników Języka Ojczystego (7 II 1925 – 1939), założonego i prowadzonego przez dra Władysława Pniewskiego, polonistę Gimnazjum Polskiego Macierzy Szkolnej, który od 1926 r. był delegatem Zarządu TMJP w Gdańsku. Po wojnie Koło Gdańskie wznowiło działalność jako 15. oddział terenowy TMJP – po kołach w Krakowie, Bydgoszczy, Katowicach, Lublinie, Łodzi, Nowym Sączu, Opolu, Poznaniu, Siedlcach, Szczecinie, Toruniu, Warszawie, Wrocławiu i Zakopanem. Inicjatorem powołania w WSP oddziału TMJP i zarazem jego długoletnim pierwszym przewodniczącym – do 27 XII 1985 r. – był dr Bogusław Moroń. Funkcję sekretarza TMJP pierwszy sprawował Hubert Górnowicz (do 29 I 1973 r.), zaś obowiązki skarbnika objęła Regina Jefimow (do 14 III 1963 r.). Wznowienie działalności koła nastąpiło 6 XI 1959 r. na zebraniu z udziałem prof. Zenona Klemensiewicza, który wygłosił pierwszy w gdańskim oddziale referat, pt. „Uwagi lingwisty o poetyckim języku Juliusza Słowackiego”. W pierwszym roku swej działalności koło liczyło 29 członków. Oprócz inauguracyjnego wystąpienia Zenona Klemensiewicza wysłuchali oni jeszcze przed końcem 1959 r. dwóch referatów: Pavla Ivicia pt. „Stan badań nad dialektami serbochorwackimi” (8 XII) i Ludwika Wierzbowskiego pt. „Staropomorskie imiona osobowe” (17 XII).

W latach 1959–2005 Odział Gdański liczył od 19 do 123 członków, najwięcej w latach 1991 (123), 1990 (98), 1988 (91), 1974, 1975 i 1976 (90), najmniej w latach 1962 (19), 1961 (23), 2004 (26), 1995, 2001 i 2003 (27), 1993 i 1997 (28) oraz 1959 i 1960 (29).

Oprócz Bogusława Moronia przewodniczącymi Gdańskiego Oddziału TMJP byli: Jerzy Treder (1986–1989), Bogusław Kreja (1989–1996), Edward Breza (1996–1998) i Jolanta Maćkiewicz (od 1998 r.). Obowiązki sekretarzy pełnili: Jerzy Treder (1973–1977), Urszula Kęsikowa (1977–1980), Ireneusz Miłek (1980–1989), Jolanta Maćkiewicz (1989–1992), Ewa Rogowska (1992–1998), Aneta Lewińska (1998–2002), Beata Milewska (2002–2005) i Justyna Pomierska (od 2005 r.). Funkcję skarbnika sprawowali: Henryka Dwilewicz (1963–1989), Małgorzata Milewska (1989–1996), Zenon Lica (1997–1998), Małgorzata Klinkosz (1999–2001), Katarzyna (Florczewska) Borkowska (2002–2005) i Lucyna Warda-Radys (od 2005 r.).

Członkami Zarządu Głównego Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego byli: w latach 1980–1986 Bogusław Moroń, w latach 1998–2002 Bogusław Kreja, a od r. 2003 Jolanta Maćkiewicz. Funkcję zastępcy członka Zarządu Głównego TMJP pełnił w latach 1977–1980 Bogusław Moroń. Członkiem Sądu Koleżeńskiego TMJP jest od r. 1998 Małgorzata Milewska-Stawiany.

W czasie całej swojej działalności w latach 1959–2005 Oddział Gdański zorganizował 495 spotkań, podczas których wysłuchano 659 prelekcji: najmniej w r. 1959 i 1960 (3), 1961 (4), 1963 i 1968 (5), 1962, 1965,1966 i 1982 (6), najwięcej w r. 2005 (44 odczyty), 1991 i 1994 (27), 1985 (24), 1973 i 2003 (23), 1972, 1979,1980, 1983 i 1995 (21), 1975 i 1977 (20). Najwięcej referatów w latach 1959–2005 wygłosili: Bogusław Kreja (128 referatów), Edward Breza (63), Regina Pawłowska (35), Hubert Górnowicz (32), Ludwik Wierzbowski (30), Jerzy Treder (28), Jolanta Maćkiewicz (22), Bogusław Moroń (18), Henryka Dwilewicz (17), Edward Łuczyński (18), Ewa Rogowska (16), Bronisław Rocławski (14), Danuta Moszyńska (13), Bożena Szczepińska (11), Lucyna Warda-Radys (10), Jolanta Kowalewska-Dąbrowska (9), Beata Milewska (9), Ireneusz Miłek (9), Urszula Kęsikowa (8), Jan Miodek (7), Wiesław Boryś (6), Leszek Moszyński (6), Ewa Czerniakowska (5), Aneta Lewińska (5), Róża Wosiak-Śliwa (5), W. Zickau (5), Zygmunt Brocki (4), Izabela Kępka (4), Małgorzata Milewska-Stawiany (4), Hanna Popowska-Taborska (4), Genowefa Surma (4), Małgorzata Chmiel (3), Marek Cybulski (3), Lech Kaczmarek (3) i Władysław Kuraszkiewicz (3).

Poza W. Borysiem, L. Kaczmarkiem, W. Kuraszkiewiczem, J. Miodkiem i H. Popowską-Taborską pozagdańskie środowiska językoznawcze reprezentowali na spotkaniach TMJP m.in.: D. Buttlerowa (21 XI 1983), B. Ceglowa (25 I 1980), A. Furdal (22 IV 1965, 22 IV 1977), L. Grochowski (30 III 1979), K. Handke (23 V 1979, 5 V 1986), M. Karaś (9 IV 1973), S. Kochman (16 VI 1992), R. Laskowski (22 V 1984), A. M. Lewicki (27 XI 1972), J. Majowa (24 V 1979), A. Markowski (11 III 1988), H. Misz (14 XI 1961), K. Pisarkowa (20 IV 1967, 27 III 1987), E. Polański (14 XII 1989), K. Polański (26 V 1969, 21 IV 1983), J. Puzynina (8 XI 1979), J. Rieger (29 VIII 1982), S. Rospond (11 IV 1969, 14 V 1970), P. Smoczyński (14 V 1971, 23 IV 1972), J. Starnawski (23 IV 1964), R. Stopa (11 IX 1978), M. Świdziński (6 XII 1978), Z. Topolińska (3 V 1962, 18 III 1971) i J. Trypućko (15 i 16 V 1974). Wśród naszych prelegentów byli również językoznawcy zagraniczni: J. Furer (27 VI 1980), F. Hinze (23 XI 1998), A. Knappova (23 VII 1980), W. Jermoła z Leningradu (20 IV 1988), N. Kozłowa z Odessy (1 VII 1988), B. Markow (29 IX 1978), K. Ondraszkowa (18 V 1994), Sutadi Sastrokusamo z Indii (29 I 1973), H. Schuster-Šewc z NRD (18 VI 1976, 19 IV 1980), O. N. Trubaczew (12 IX 1980) i T. Witkowski z NRD (2 V 1985).

Tematyka odczytów była bogata i różnorodna, obejmowała bowiem problemy współczesnej polszczyzny, teoretyczne problemy słowotwórstwa, składni, fleksji i fonologii, onomastykę, leksykologię, frazeologię, etymologię, semantykę, stylistykę, dialektologię i kaszubistykę, historię języka i gramatykę historyczną, język autorów, dydaktykę języka polskiego, logopedię, ortografię i interpunkcję, kulturę języka polskiego, etykietę językową, leksykografię, historię językoznawstwa i kaszubistyki, językoznawstwo komputerowe, językoznawstwo porównawcze, a także wybrane zagadnienia dotyczące innych języków słowiańskich.

Oprócz regularnych, zazwyczaj comiesięcznych spotkań, podczas których głoszono 1 lub 2 referaty, organizowano również – dla młodzieży i nauczycieli – odczyty w specjalnych cyklach tematycznych. W czasie całej działalności gdańskiego TMJP odbyło się ich 18:

1. I pt. „Z zagadnień kultury języka polskiego” (29 II – 28 III 1972),
2. II pt. „Nazwiska i imiona Polaków” (16 III – 6 IV 1973),
3. III pt. „Dialekt kaszubski wczoraj i dziś” (13 III – 10 IV 1974),
4. IV pt. „Z historii języka polskiego” (21 II – 21 III 1975),
5. V pt. „Wybrane zagadnienia polskiej stylistyki” (15 III – 5 IV 1976),
6. VI pt. „Z zagadnień polskiej frazeologii” (4 III – 1 IV 1977),
7. VII pt. „Polskie nazwy geograficzne” (31 III – 28 IV 1978),
8. VIII pt. „Co daje językoznawstwo praktyce i nauce” (9 III – 6 IV 1979),
9. IX pt. „Historia języka a historia społeczeństwa” (29 II – 11 IV 1980),
10. X pt. „Kultura języka wobec zjawisk dzisiejszej polszczyzny” (20 III – 10 IV 1981),
11. XI pt. „Polski język literacki wczoraj i dziś” (1983)
12. XII pt. „Słowo a znaczenie” (16 III –13 IV 1984),
13. XIII pt. „Ze zjawisk współczesnego języka polskiego” (10 I – 21 V 1985),
14. XIV pt. „Patriotyzm i regionalizm” (14 X – 18 XI 1987),
15. I cykl pt. „Mówię, więc jestem” (26 III – 23 IV 1994),
16. II cykl pt. „Mówię, więc jestem” (26 XI – 17 XII 1994),
17. III cykl pt. „Mówię, więc jestem” (25 XI – 16 XII 1995),
18. IV cykl pt. „Mówię, więc jestem” (16 XI – 7 XII 1996).

Akcję odczytową dla nauczycieli i młodzieży szkolnej poprzedziły dwa kursy dla nauczycieli, pomyślane – wzorem oddziału TMJP w Krakowie – jako „cykle wykładów mające na celu odświeżenie i uzupełnienie wiadomości nauczycielstwa z zakresu nauki o języku i przyczynienie się w ten sposób do lepszego prowadzenia lekcji tego przedmiotu w szkołach”: 1) od XII 1959 do II 1960 r. kurs dla nauczycieli szkół podstawowych z zakresu współczesnej polszczyzny i metodyki nauczania języka polskiego (35 nauczycieli, 6 wykładowców) i 2) 11 II – 8 IV 1965 r. 40-godzinny cykl prelekcji o gramatyce języka polskiego, zorganizowany „po wielu kłopotach i trudnościach ze strony władz szkolnych”.

Ponadto Oddział Gdański TMJ był współorganizatorem – wraz z Zakładem Języka Polskiego UG i jego kontynuatorem Zakładem Współczesnego Języka Polskiego UG – trzech sesji jubileuszowych:

1. z okazji 60-lecia swego istnienia (28 i 29 X 1985 r. w Gdańsku i Pelplinie);
2. z okazji 30. rocznicy rozpoczęcia działalności przez Telefoniczną Poradnię Językową UG (24 XI 2003 r.) – I Konferencji Językoznawczej z cyklu „W świecie słów i znaczeń” pt. „Polszczyzna piękna i poprawna”;
3. ku pamięci Profesora Bogusława Krei (28–29 XI 2005 r.) – II Konferencji Językoznawczej z cyklu „W świecie słów i znaczeń” pt. „Wokół problemów słowotwórstwa”, połączonej z nadaniem auli 039 Wydziału Filologiczno-Historycznego UG imienia Profesora Bogusława Krei.

Oprócz cyklów prelekcji i pojedynczych odczytów dla uczniów i/lub nauczycieli szkół podstawowych i średnich, odbywających się w siedzibie TMJP lub w szkołach, Gdańskie Koło TMJP organizowało również liczne spotkania z pogadankami na tematy poprawnościowe dla innych grup odbiorców, m.in. w domach kultury dla mieszkańców okolicznych osiedli (np. w 1973 r. w Miejskim Domu Kultury w Elblągu B. Kreja, L. Wierzbowski i B. Moroń wystąpili z referatami pt. „Z teraźniejszości języka polskiego”, „Z przeszłości języka polskiego” i „O pochodzeniu polskich imion”), dla pracowników prasy, radia i telewizji oraz redaktorów-amatorów (np. w 1977 r. dla redaktorów radiowęzłów zakładowych), dla przewodników PTTK i prawników (np. w I 1987 r. na kursie PTTK J. Treder przedstawił referat pt. „Z wahań form we współczesnej polszczyźnie”). Za aktywną działalność odczytową Koło Gdańskie otrzymało – uchwałą Walnego Zgromadzenia TMJP z 18 III 1968 r. – szczególne wyrazy uznania (wraz z kołami w Rybniku, Lublinie, Bydgoszczy i Szczecinie). W 1995 r. list gratulacyjny do Oddziału Gdańskiego wystosował Stanisław Urbańczyk.

Od 2004 r. członkowie Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego sprawują merytoryczny nadzór nad Powiatowym Konkursem Ortograficznym organizowanym przez Liceum Katolickie Collegium Marianum w Pelplinie.

Przejawem ożywionej działalności Gdańskiego Oddziału TMJP było również powołanie działających pod jego patronatem kół terenowych:

1. w Szkole Podstawowej w Karsinie (powstało w maju 1991 r., inicjatorami przedsięwzięcia byli J. Głowacki – później przewodniczący – i T. Lipski – później sekretarz; skarbnikiem został A. Łosiński; 4 VI pierwszy wykład – na temat pochodzenia nazwisk – wygłosił E. Breza, w maju 1991 r. koło zorganizowało I Szkolny Konkurs Ortograficzny, ponadto było współorganizatorem XII finału I Konkursu Wiedzy o Języku Polskim dla uczniów klas VIII);
2. w III LO w Gdyni (1996–1998, opiekun: E. Kuczyńska);
3. w Bałtyckiej Wyższej Szkole Humanistycznej (1998–2000).