Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. Prof. Zenon Lica: poseł czy posłanka?

- Panie profesorze, skoro jest mężczyzna poseł, to dlaczego jest kobieta posłanka, a nie posełka? Przecież można mówić pan lub pani poseł. Wszak taka osoba niesie poselstwo, a nie posłanie.

- Oczywiście można mówić pan poseł i pani poseł, a także panie i panowie posłowie. Kłopot zaczyna się wtedy, gdy chcemy użyć form żeńskich w przypadkach zależnych: w liczbie pojedynczej wyraz poseł dla rodzaju żeńskiego pozostaje nieodmienny, powiemy np. nie ma pani poseł czy przekazać pismo pani poseł, ale w liczbie mnogiej sprawa się komplikuje, teoretycznie powiemy *nie było pań poseł czy *spotkanie z paniami poseł. Widzimy więc, że nazwa żeńska określająca ‘kobietę posła’ staje się potrzebna ze względów językowych.

Przyjrzyjmy się najpierw męskiej formie rzeczownika poseł. Jest to wyraz przejęty z języka  prasłowiańskiego (*posъlъ), w którym utworzono go  od czasownika *posъlati ‘posłać’, poświadczonego również w polszczyźnie w takiej postaci już od XIV w. Rzeczownik poseł występował w kilku znaczeniach. Oznaczał osobę, która coś doręcza, załatwia jakąś sprawę, udaje się z misją czy jest czymiś reprezentantem.  Aby ograniczyć tę wieloznaczność, pojawiały się nowe wyrazy pochodne od czasownika posyłać, stąd m.in. posłanek, posłannik, posłaniec. Dziś zachował się tylko ten ostatni.

Od nazw męskich tworzono następnie odpowiednie nazwy żeńskie, np. od poseł pochodzi posełkini  w znaczeniu ‘służąca’ i posełka ‘zwiastunka’ (ta ostatnia głównie głównie w tekstach religijnych z XVI w.). Natomiast od rzeczownika posłanek – powstało słowo posłanka, którego używano najpierw w tekstach poetyckich, a w XX w. jest to już wyraz neutralny o znaczeniu ‘parlamentarzystka`; natomiast od  rzeczownika posłaniec utworzono wyraz posłannica, który się nie zachował, podobnie jak posłanniczka od posłannik, zastąpiona przez wysłanniczkę.

- Reasumując: wyraz posłanka w znaczeniu `parlamentarzystka` utworzono pierwotnie od formy posłanek, który się nie zachował w języku polskim, a forma posłanka stała się odpowiednikiem męskiej formy poseł.

- Tak, to prawda. Na zakończenie przytoczę Państwu fragment książki Olgi Wiechnik: Posełki. Osiem pierwszych kobiet.  „100 lat temu Polki wywalczyły sobie prawa wyborcze. Do Sejmu Ustawodawczego, który miał na nowo określić sposób funkcjonowania państwa polskiego po odzyskaniu niepodległości, weszło 442 mężczyzn i 8 kobiet. Nazywano je posełkami albo posełkiniami. Wywodziły się z różnych środowisk, ale (…) działały wspólnie w sprawach, które uważały za ważne: sprawach kobiet”.