Kaszubi i kaszubszczyzna - cykl wykładów. Rozmowa z dr Justyną Pomierską i prof. dr. hab. Cezarym Obracht-Prondzyńskim

25.10.2021 Wprowadzanie dodatkowych nazw miejscowości w językach mniejszościowych w Polsce. Przypadek języka kaszubskiego - prof. UW dr hab. Sławomir Łodziński (Warszawa) SOCJOLOGIA

8.11.2021 Doświadczenia i postawy użytkowników języka kaszubskiego w świetle badań projektu Językowe antidotum / Language as a Cure (2018−2021) - prof. dr hab. Justyna Olko (Warszawa) SOCJOLINGWISTYKA

15.11.2021 (Nie)Zmieniający się język a tożsamość Kaszubów kanadyjskich - prof. dr Motoki Nomachi (Sapporo)JĘZYKOZNAWSTWO

22.11.2021 Gôdka lëdzy mòrza. O bogactwie językowym Półwyspu Helskiego -
prof. AJP dr hab. Lechosław Jocz (Gorzów Wielkopolski) JĘZYKOZNAWSTWO

29.11.2021 Językowa asymilacja na Kaszubach w II poł. XX wieku z perspektywy lingwistycznej antropologii - mgr Oleksandr Vasiukov, student PhD (Petersburg) ANTROPOLOGIA

O cyklu interdyscyplinarnych wykładów  ogólnouczelnianych na temat Kaszub i kaszubszczyzny oraz o spojrzeniu na tę kwestię z zewnątrz z dr Justyną Pomierską z Wydziału Filologicznego UG oraz z prof. dr. hab. Cezarym Obracht-Prondzyńskim z Wydziału Nauk Społecznych UG  rozmawia Ewa Karolina Cichocka.

Ewa K. Cichocka: W ramach cyklu pt. Kaszubi i kaszubszczyzna – spojrzenie z zewnątrz. Współczesne badania humanistyczne w Polsce i na świecie odbył się właśnie wykład pt. Żëcé i przigòdë Remùsa w tłumaczeniu na język czeski. O przygodzie translatorskiej prof. dr hab. Miloša Řezníka. To kolejny wykład w cyklu, który posiada już swoją tradycję. Ile się już ich odbyło?

Dr Justyna Pomierska: Wykłady kaszubologiczne na Wydziale Filologicznym UG pojawiły się w 2016 roku z jednej strony jako uzupełnienie planu studiów etnofilologii kaszubskiej (studia stacjonarne I stopnia, uruchomione w 2014 r.), a z drugiej – i to od samego początku było ważkim kontekstem tego przedsięwzięcia – jako poszerzenie wiedzy o Kaszubach i kaszubszczyźnie wśród studentów różnych kierunków studiów.

Jesteśmy największą publiczną uczelnią na Pomorzu, na studia w Gdańsku decyduje się młodzież z różnych regionów Polski… Pierwszy cykl 10 wykładów nosił tytuł Kaszubskie pytania i był odpowiedzią na te pytania, które do nas, wykładowców trafiły po powstaniu etnofilologii kaszubskiej. Pytano nas: Kim są Kaszubi, kto mówi  - i czy jeszcze mówi - po kaszubsku? Czy jest literatura kaszubska? – skoro są takie studia filologiczne…

Kolejne wykłady bardziej koncentrowały się wokół jednego problemu, m.in. w roku 2018 Gedania Cassubia. Kaszubi i kaszubszczyzna w krajobrazie kulturowym Gdańska, potem kolejny cykl pn. Pomiędzy swojskością a obcością wpisywał się w większy projekt prowadzony przez dr hab. Miłosławę Borzyszkowską-Szewczyk, prof. UG (Pracownia Badań nad Narracjami Pamięci Pogranicza) wspólnie z dr Oliwią Murawską z Uniwersytetu w Moguncji, które prowadziły projekt studencki Historia i rewitalizacja kultury kaszubskiej. Rezultaty projektu zostały zaprezentowane na wystawie wędrującej Pomiędzy swojskością a obcością. Obrazowanie nastroju Kaszub / ZwischenEigenundFremd. Stimmungsbilder der Kaschubei, której polski wernisaż zaplanowano właśnie na początek roku akademickiego 2019/20.

W ubiegłym roku zaproponowaliśmy temat Rok 1920. Trudne pomorskie pogranicze, aby unaocznić, jak rok 1920 zmienił na Pomorzu sytuację polityczną, ekonomiczną, społeczną i językową. Postawił nowe wyzwania i niósł nadzieje na podmiotowe traktowanie Pomorza i jego mieszkańców w odradzającym się państwie polskim. Ale z pewnością najpopularniejsza była edycja z 2017 r. pt. Baby, wiedźmy, czarownice i nie tylko. Kobieta w języku i kulturze Kaszub i Pomorza. To pokazało, ze ciągle jest duży potencjał nowego, nieco innego od tradycyjnego opowiadania o sprawach kaszubskich.

Ewa K. Cichocka: Wydawałoby się, że badania nad kaszubszczyzną koncentrują się raczej w rejonie Pomorza. Z programu wykładów wynika, że to kwestie interesujące badaczy nie tylko z Pomorza i Polski, ale także z zagranicy np. z Czech czy  Rosji,  a czasem z tak odległych zakątków jak Japonia. Skąd takie zainteresowanie kaszubszczyzną na świecie?

Prof. dr hab. Cezary Obracht-Prondzyński: Kaszubi zawsze mieli wiele szczęścia do badaczy z zewnątrz! Od początku XIX w. przyciągali ich uwagę, bo byli dla naukowców z różnych krajów ciekawi, a sprawa kaszubska była trudna i kontrowersyjna, a zatem intrygująca, zaś trwanie kultury i języka Kaszubów oraz ich aktywność stanowiły (i stanowią!) fenomen, który należało opisać i zinterpretować. Trudno byłoby wskazać obszar humanistyki i nauk społecznych, w którym nie byłoby kogoś, kto czegoś o Kaszubach by nie napisał, czegoś nie zbadał, nad czymś się nie zastanawiał.

Biblioteka tekstów naukowych - dawnych i współczesnych - poświęconych Kaszubom, a napisanych przez badaczy, którzy nie mieli kaszubskich korzeni, nie mieszkali na Kaszubach i nie byli aktywni w ruchu kaszubskim - jest ogromna. I trudno byłoby sobie wyobrazić współczesną wiedzę kaszubologiczną bez tego dorobku. Dlatego też w tym roku pomysł, aby pokazać społeczność kaszubską właśnie w takiej zewnętrznej perspektywie, także w kontekście porównawczym – z innymi grupami i mniejszościami etnicznymi.

Chcemy też przy tej okazji postawić pytanie czy może postulat, związany z tym, kim byli/są ci zewnętrzni badacze? Jak przedstawiają Kaszubów, co badają, jak ich przedstawiają, a zwłaszcza dlaczego się tym zajmują? No i dlaczego to dla samych Kaszubów ma tak istotne znaczenie? Co nowego wnoszą te badania do ich – naszej samowiedzy? I dlaczego to niekiedy bywa trudne do akceptacji? Mamy też nadzieję, że pojawią się postulaty i wskazówki czym mogliby jeszcze zająć się badacze zewnętrzni z korzyścią dla nauki i dla samych Kaszubów?

Ewa K. Cichocka: Program cyklu jest niezwykle różnorodny. W ramach 10 wykładów, posłuchamy o m.in. o kwestiach nie tylko z punktu widzenia językoznawców, ale także socjolingwistów czy antropologów lingwistycznych. Na kaszubszczyznę można więc patrzeć z bardzo różnej perspektywy, nie tylko z językowej…

Dr Justyna Pomierska: To oczywiste, że takie społeczności jak Kaszubi przyciągają uwagę badaczy z różnych dyscyplin. I znajduje to odzwierciedlenie w naszym cyklu wykładów. To też o tyle ważne, ze mogą tutaj znaleźć treści ciekawe dla siebie studenci z różnych obszarów wiedzy. Poza tym takie spotkanie badaczy reprezentujących odmienne doświadczenia, punkty widzenia, pokolenia, style badawcze itd. jest zawsze ciekawe poznawczo.

Dzięki temu choćby kwestie językowe ujmowane są w szerszym kontekście. A z drugiej strony okazuje się, że trudno mówić o tożsamości czy też kulturze Kaszubów nie uwzględniając języka. To zresztą dyrektywa metodologiczna znana od dawna: badania etniczne zawsze muszą być inter- czy też multidyscyplinarne. Dlatego cieszę się, że choć cykle wykładów zawsze firmuje Wydział Filologiczny, to jednocześnie od początku brali w nich udział wykładowcy o różnych specjalnościach.

Ewa K. Cichocka: Na koniec chciałam zapytać, jak wygląda dziś kwestia praktycznego zastosowania języka? Ilu z nas posługuje się nim na co dzień? Co roku na etnofilologii kaszubskiej studiuje grupa zainteresowanych tym kierunkiem...

Prof. dr hab. Cezary Obracht-Prondzyński: To ile osób używa języka jest sprawą skomplikowaną. Bo należałoby zapytać: jak często? W jakich sytuacjach? W rozmowie z kim? W jakim celu? I oczywiście – jaki jest to język: czy to lokalny wariant gwarowy, czy może już literacka kaszubszczyzna, której się ktoś nauczył w szkole, albo w oparciu o literaturę piękną? Pojawia się tutaj kwestia społecznego funkcjonowania języka oraz indywidualnych kompetencji językowych. Gdybyśmy odwołali się do ostatniego Spisu Powszechnego z 2011 r. to było ponad 100 tys. osób, które zadeklarowały używanie języka w kontaktach domowych. Co przecież nie przesądza o tym, jak często i na jakim poziomie… Ważne jednak, że był to dwukrotny wzrost wskazań w stosunku do spisu z 2002 r.! Jak będzie tym razem, w spisie, który się właśnie kończy? Trudno wyrokować – wszyscy jesteśmy ciekawi.

Jeśli jednak ktoś mnie pyta, czy język kaszubski żyje, to zawsze odpowiadam, że nigdy się tyle po kaszubsku nie pisało i nie publikowało jak teraz! Ale jednocześnie mamy świadomość, że słabnie przekaz języka w domu. Dlatego tak ważna jest nauka języka w szkołach. Do tego potrzeba przygotowanych nauczycieli. A tych powinny kształcić uczelnie wyższe. I właśnie po to jest kierunek na UG: etnofilologia kaszubska. I oby rozwijał się pomyślnie, bo potrzebujemy osób z akademickim wykształceniem językowym. Dla przyszłości Kaszubów i języka kaszubskiego to bardzo ważna sprawa

Ewa K.Cichocka: Życzę aby spełniły się Państwa oczekiwania i dziękuję za rozmowę.