Wymowa

Przy ustalaniu sposobu akcentowania tego słowa należy wziąć pod uwagę trzy czynniki: 1) zakończenie ‑ika/‑yka w mianowniku liczby pojedynczej, 2) obce pochodzenie, 3) liczbę sylab danej formy fleksyjnej. Wyrazy obcego pochodzenia zakończone na ‑ika w formach fleksyjnych o liczbie sylab równej liczbie sylab w mianowniku liczby pojedynczej akcentowane są w wymowie wzorcowej na trzeciej sylabie od końca, natomiast w wymowie potocznej – na drugiej sylabie od końca. Według normy wzorcowej forma pirotechnika powinna zatem być akcentowana następująco: pi-ro-tech-ni-ka, a według normy potocznej – pi-ro-tech-ni-ka. W podobny sposób, czyli – w zależności od typu normy – na trzeciej lub drugiej sylabie od końca, akcentujemy pozostałe formy tego rzeczownika, ponieważ odmienia się on tylko w liczbie pojedynczej i wszystkie jego formy mają liczbę sylab równą liczbie sylab w mianowniku: pirotechniki albo pirotechniki, pirotechnice albo pirotechnice, pirotechnikę albo pirotechnikę, pirotechniką albo pirotechniką.

Formę katolików w wymowie starannej należy akcentować na trzecią sylabę od końca: katolików, ponieważ słowo to należy do wyrazów obcego pochodzenia zakończonych w dopełniaczu liczby pojedynczej na ‑ika/‑yka, a forma dopełniacza liczby mnogiej katolików ma tyle samo sylab co forma dopełniacza liczby pojedynczej katolika. Jest to tzw. akcent proparoksytoniczny. W mowie potocznej dopuszczalny jest również akcent padający na drugą sylabę od końca, czyli akcent paroksytoniczny: katolików. Taki wariantywny akcent mają pozostałe formy wyrazu katolik o tej samej liczbie sylab co forma dopełniacza liczby pojedynczej: katolikiem lub katolikiem, katoliku lub katoliku, katolicy lub katolicy, katolikach lub katolikach, katolikom lub katolikom. Tylko na drugiej sylabie od końca akcentujemy natomiast formy tego wyrazu różniące się liczbą sylab do formy dopełniacza liczby pojedynczej: krótszy o jedną sylabę mianownik liczby pojedynczej katolik oraz dłuższe o jedną sylabę celownik liczby pojedynczej katolikowi i narzędnik liczby mnogiej katolikami.

Niektóre wyrazy mają w języku polskim akcent chwiejny, na drugiej lub trzeciej sylabie od końca. Należą do nich m.in. trójsylabowe formy przypadkowe wyrazów szczegół i ogół, które według Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod red. Andrzeja Markowskiego częściej mają przycisk na przedostatniej sylabie, a rzadziej na drugiej sylabie od końca. Mówi się zatem szczegółu, ogółu lub: szczegółu, ogółu, a także szczegóły lub szczegóły.

 Mateusz Węgrowski

Wyraz repertuar według normy wzorcowej należy akcentować proparoksytonicznie, czyli na trzecią sylabę od końca: repertuar. Słowniki poprawnej polszczyzny dopuszczają również w wymowie potocznej akcent paroksytoniczny, czyli na drugą sylabę od końca: reperTUar.

Patryk Prill

Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego (PWN 2014) podaje, że wyraz reguła może być akcentowany na drugą (reguła) albo na trzecią (reguła) sylabę od końca, przy czym dużo częstsza jest ta pierwsza forma.

Andrzej Karolczak

Wyraz makrobiotyka jako wyraz pochodzenia obcego, grecko-łacińskiego, zakończony w mianowniku liczby pojedynczej na ‑ika/‑yka w wymowie wzorcowej akcentujemy na trzecią sylabę od końca, czyli proparoksytonicznie: makrobiotyka. W wymowie potocznej dopuszczalny jest również akcent na drugiej sylabie od końca, czyli paroksytoniczny: makrobiotyka.

Marta Czerlińska
 

Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego, wyraz idea można akcentować zarówno na przedostatniej (idea), jak i na pierwszej sylabie (idea). Wymowa idea jest zgodna z zasadą, że w polszczyźnie obowiązuje akcent paroksytoniczny, czyli akcentowanie przedostatniej sylaby. Niektóre wyrazy, takich jak opera czy właśnie idea, można jednak zgodnie ze zwyczajem akcentować także proparoksytonicznie, czyli na trzeciej sylabie od końca.

Damian Szulc

Czwartą sylabę od końca akcentujemy w wymowie wzorcowej w formach pierwszej i drugiej osoby liczby mnogiej czasowników w trybie przypuszczającym z cząstkami ‑byśmy i ‑byście, np. napisalibyśmy, zrobilibyśmy, odnaleźlibyśmy; przeczytalibyście; zjedlibyście, pojechalibyście. W normie potocznej dopuszczalne jest akcentowanie tych form na drugiej sylabie od końca, np. napisalibyśmy, zrobilibyśmy, odnaleźlibyśmy; przeczytalibyście; zjedlibyście, pojechalibyście.

Większość wyrazów w języku polskim akcentowanych jest na przedostatnią sylabę, jednak są pewne wyjątki. W wyrazie analiza dopuszczalne jest dwojakie akcentowanie: paroksytonicznie (przedostatniej sylaby) lub proparoksytonicznie (sylaby trzeciej od końca). Słowniki języka polskiego oraz słowniki poprawnej polszczyzny akceptują obie wersje wymowy: analiza i analiza.

Antonina Fiutak

W wymowie wzorcowej akcent pada na sylabę -tech-. Słowa obcego pochodzenia zakończone na ‑ika, -yka zgodnie z normą wzorową powinny być akcentowane na trzecią sylabę od końca. W wymowie potocznej dopuszczalny jest też akcent na drugiej sylabie od końca: agrotechnika.

Aleksandra Muszarska

Dopuszczalne jest akcentowanie rzeczownika prezydent zarówno na drugiej, jak i na trzeciej sylabie od końca. Jest to wyraz pochodzenia obcego (od łac. Praesídens), ale niezakończony na ‑yka ani -ika, a te właśnie zakończenia wymuszają w normie wzorcowej akcentowanie na trzecią sylabę od końca. Popularność akcentu na trzecią sylabę od końca w wyrazie prezydent może mieć źródło w podobieństwie fonetycznym zakończenia ‑ydent do zakończenia ‑yka (samogłoska ‑y‑ w drugiej sylabie od końca) albo w naśladowaniu anglojęzycznych wzorców (president  – [prezident]). Nie zmienia to faktu, że obie formy akcentowania są poprawne: prezydent i prezydent.

Weronika Formela

Według Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego (Warszawa 2006) wyraz komitet może być akcentowany dwojako: na drugiej (komitet) lub na trzeciej (komitet) sylabie od końca. Omawiany wyraz, mimo że nie kończy się segmentem ‑ika/‑yka, zalicza się do grupy pojedynczych rzeczowników obcego pochodzenia, które zwyczajowo mogą być akcentowane nie tylko na drugiej sylabie od końca, co jest typowe dla języka polskiego, lecz również na trzeciej sylabie od końca.

W tym słowie akcentujemy trzecią sylabę od końca (akcent proparoksytoniczny): rzecz-pos-PO-li-ta. W języku polskim w większości wyrazów akcent wyrazowy pada na drugą sylabę od końca (akcent paroksytoniczny), ale rzeczpospolita należy do wyjątków, które są akcentowane na trzeciej sylabie od końca. Rzeczownik ten akcentujemy tak samo jak rzeczownik republika, którego jest on kalką. Z kolei akcent proparoksytoniczny w rzeczowniku republika spowodowany jest przynależnością tego wyrazu do rzeczowników łacińskiego pochodzenia zakończonych na ‑ika/-yka (jak matematyka, fizyka, logistyka).

Akcent w słowie probiotyk przypada na sylabę BIO.

Michał Sobczak
 

Jeśli chodzi o sposób akcentowania wyrazu muzeum, to nie powinno to budzić najmniejszych wątpliwości. Należy wymawiać mu-ZE-um, gdyż akcent pada tu na drugą sylabę od końca. Słownik poprawnej polszczyzny ostrzega przed akcentowaniem tego wyrazu na trzeciej sylabie od końca.

Joanna Albecka

Słowo biblioteka jest słowem obcego pochodzenia, co sugerowałoby akcentowanie  go na trzecią sylabę od końca. Słownik poprawnej polszczyzny uznaje taki akcent za dopuszczalny, jednak zaleca akcentować ten wyraz jak większość wyrazów w polszczyźnie, czyli na drugą sylabę od końca: bib-lio-TE-ka.

Joanna Albecka

Słowa obcego pochodzenia zakończone na -ika, -yka zgodnie z normą wzorową powinny być akcentowane na trzecią sylabę od końca. W wypowiedziach publicznych akcent w wyrazie stylistyka kładziemy więc na trzecią sylabę od końca, tak jak w wyrazach gramatyka i matematyka. W normie potocznej dozwolone jest również akcentowanie takich wyrazów na drugą sylabę od końca.

Mateusz Kotowicz

Podstawowa zasada artykulacji polskiej brzmi: czytaj tak, jak jest napisane. Według tej reguły, wymawiając wyraz alleluja, należy wyraźnie zaznaczyć występującą w nim podwójną spółgłoskę l. Potwierdza to Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego, w którym pod hasłem alleluja pojawia się informacja: [wym. alleluja, nie: aleluja].

Ewelina Lechocka

Nazwę własną Viasat odnoszącą się do sieci szwedzkich kanałów telewizyjnych należy wymawiać jako: [vijasat]. Wyraz ten stanowi bowiem kontaminację dwóch leksemów pochodzenia łacińskiego: via oznaczającego współcześnie ‘drogę przez jakąś miejscowość’ (por. napis na przesyłkach pocztowych) oraz satelita rozumianego jako ‘ciało niebieskie krążące wokół planety, księżyc planety’. Firma Viasat jest zatem według swej nazwy siecią kanałów telewizyjnych nadawanych drogą satelitarną. Ze względu na łacińskie pochodzenie składników nazwy, należy ją wymawiać z uwzględnieniem zasad artykulacji łacińskiej. W języku tym litera i może być wymawiana jako i, j lub ji w zależności od pozycji samogłoski w wyrazie. Jeżeli znajduje się między spółgłoską a samogłoską, wtedy realizowana jest jako i. Jednak analizowany leksem via należy do wyjątków, takich jak diu, czy scio – podawanych w podręcznikach do nauki łaciny – w których obowiązuje asynchroniczna artykulacja głoski, czyli: [dijo], [scijo]. Identyczna sytuacja występuje w przypadku leksemu via, który poprawnie wymawia się jako: [vija]. Potwierdza to Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN napisany pod redakcją Andrzeja Markowskiego.

Ewelina Lechocka

Podstawowa zasada artykulacji polskiej brzmi: czytaj tak, jak jest napisane. Według tej reguły, wymawiając wyraz alleluja, należy wyraźnie zaznaczyć występującą w nim podwójną spółgłoskę l. Potwierdza to Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Andrzeja Markowskiego, w którym pod hasłem alleluja pojawia się informacja: [wym. alleluja, nie: aleluja].

Ewelina Lechocka

Quasi występuje w języku polskim w dwu funkcjach. Jako wyraz pełni rolę przysłówka i oznacza „jakby, rzekomo, pozornie, prawie, niemal jak”. Może to też być – jak w przykładzie, o którym mowa w pytaniu – „pierwszy człon wyrazów złożonych tworzący nazwy i określenia osób, rzeczy lub zjawisk, które są czymś tylko pozornie lub nie są tym w ogóle”.
W obu tych użyciach quasi pochodzi z łaciny i według Słownika poprawnej polszczyzny PWN powinno się ją wymawiać następująco: [kwaz-i].

Kamila Żabik

Słowo to należy wymawiać akwapark (tak jak wymawiamy rzeczowniki akwarium, akwarela, akwedukt i inne wyrazy, które zawierają cząstkę akwa‑). Taką informację podaje Słownik języka polskiego PWN (2006) i Słownik spolszczeń i zapożyczeń PWN (2007).
Wyraz ten możemy również przetłumaczyć na język polski i mówić po prostu park wodny.

Elżbieta Matwiejczyk

Mimo tego, że stosunkowo często można usłyszeć formę ekskramenty, poprawną postacią tego wyrazu jest forma ekskrementy.
Rzeczownik ekskrementy ‘odchody ludzkie lub zwierzęce, np. kał, mocz’ zanotowany został m.in. w Słowniku wyrazów obcych PWN (2008) z informacją, że pochodzi ono od łacińskiego wyrazu excrementa (lm). Jak widać, słowo to zostało zaczerpnięte przez polszczyznę z języka łacińskiego w formie niezmienionej, poza dostosowaniem do zasad polskiej pisowni i fleksji, więc w jego rdzeniu nie powinna się pojawiać zamiast litery e litera a. Być może źródłem pomyłki jest zasłyszana forma łacińska i jej zwracająca uwagę nietypowa końcówka liczby mnogiej ‑a, którą drogą skojarzenia, swoistego upodobnienia na odległość, przeniesiono do rdzenia wyrazu. Może być to również efekt swoistego rozpodobnienia, gdyż w czterosylabowej formie ekskrementy samogłoska e powtarza się aż trzy razy.

Adriana Wrzyszcz

Zdecydowana większość polskich wyrazów ma akcent na drugiej sylabie od końca. Jest tak również w przypadku imienia Fry-de-ryk. Należy jednak zaznaczyć, że – jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego (Warszawa 2006) – dopuszczalne jest również akcentowanie formy mianownika tego imienia w następujący sposób: Fry-de-ryk. Taki wyjątkowy akcent imię Fryderyk ma jednak tylko w mianowniku.
Zakończenie formy dopełniacza imienia Fryderyk na ‑yka może powodować u niektórych osób chęć akcentowania tego wyrazu na trzecią sylabę od końca. Takie postępowanie byłoby niezgodne z normą wzorcową języka polskiego. Formę Fryderyka (dopełniacz imienia Fryderyk) należy akcentować na drugą sylabę od końca: Fry-de-ry-ka. Na drugą sylabę od końca akcent pada również w pozostałych formach przypadków zależnych tego imienia.

Aleksandra Zaborska

Rzeczownik kanonik – według słowników wyrazów obcych i słowników języka polskiego – należy do wyrazów zapożyczonych z łaciny (lub za jej pośrednictwem). Nie jest on jednak ani rzeczownikiem zakończonym w mianowniku liczby pojedynczej na ‑ika/‑yka, ani zakończoną w mianowniku liczby pojedynczej na ‑ik/-yk nazwą osoby związanej z dyscypliną o nazwie zakończonej w mianowniku liczby pojedynczej na ‑ika/-yka (nie istnieje przecież w języku polskim rzeczownik, którego mianownik liczby pojedynczej ma formę kanonika), dlatego – zgodnie z regułą zapisaną m.in. w Słowniku poprawnej polszczyzny PWN – nawet według normy wzorcowej nie akcentujemy go na trzeciej sylabie od końca.
Mimo obcego pochodzenia wyrazu kanonik w formie dopełniacza liczby pojedynczej powinien być zatem akcentowany, podobnie jak zdecydowana większość polskich wyrazów, na drugą sylabę od końca. Jest to tzw. akcent paroksytoniczny.

Iwona Kubiak

Słowo narkotyk ma korzenie sięgające starożytności. Wyraz ten trafił do polszczyzny z języka greckiego przez łacinę. Terminy narke, narcoticus i narcosis oznaczały w starożytności ‘oszołomienie, odurzenie’. Dziś słowem narkotyki określamy środki odurzające. Są to związki chemiczne (przede wszystkim pochodzenia roślinnego, choć mogą też być syntetyczne), które powodują u człowieka obniżenie pobudliwości ośrodkowego układu nerwowego, a zwłaszcza kory mózgowej.
W wyrazie narkotyki, jak w większości wyrazów polskich, akcent pada na przedostatnią sylabę wyrazu (jest to tzw. akcent paroksytoniczny).
Obce pochodzenie wyrazu nie ma w tym wypadku wpływu na sposób jego akcentowania. Na trzecią sylabę od końca akcent pada tradycyjnie tylko w tych rzeczownikach pochodzenia łacińskiego, które są w mianowniku liczby pojedynczej zakończone na ‑ika/-yka, oraz w określeniach osób związanych z dyscyplinami o nazwach kończących się na ‑ika/-yka, które same w mianowniku liczby pojedynczej zakończone są na ‑ik/-yk, np. (ta) geofizyka i (tego) geofizyka, (ta) gramatyka i (tego) gramatyka, (ta) cybernetyka i (tego) cybernetyka (przy czym na trzeciej sylabie od końca akcentujemy te wyrazy tylko w dopełniaczu liczby pojedynczej oraz w tych wszystkich formach fleksyjnych, które są mu równe co do liczby sylab, np. geofizyki, geofizyce, geofizykach, geofizykom, ale: geofizykowi, geofizykami). Wyraz narkotyki nie należy do tej grupy, dlatego opisane wyżej odstępstwo od ogólnej reguły nie ma do niego zastosowania.
Bezpośrednią informację na temat akcentu w tym wyrazie można znaleźć w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego z 2006 roku, por.: „[wym. narkotyki, nie narkotyki]”.

Dorota Natalia Gorzka